Poza sławą i fortuną, pewne cechy i zachowania mogą mieć wszechobecny wpływ podczas wspinania się po drabinie społecznej, zgodnie z badaniami psychologów ewolucyjnych z The University of Texas at Austin.
Badania na 2,751 osobach z 14 krajów ustaliły powszechnie cenione cechy, które mogą podnieść status społeczny, takie jak uczciwość i inteligencja. Określiły one również uniwersalne podwójne standardy społecznego nagradzania mężczyzn przy jednoczesnym karaniu kobiet za pewne zachowania seksualne.
Wyniki badania zostały opublikowane w czasopiśmie Journal of Personality and Social Psychology i wypełniają ważną lukę w rozumieniu psychologii wzlotów i upadków w hierarchii społecznej.
– Ludzie żyją w świecie społecznym, w którym względna pozycja ma wpływ na niemal wszystko — dostęp do źródeł, zdolność do przyciągania partnerów, a nawet na długość życia – powiedział David Buss, psycholog ewolucyjny UT Austin i jeden z głównych autorów badań. – Z perspektywy ewolucji ważne dla reprodukcji środki płyną do tych z wysokim statusem i sączą się, jeśli w ogóle, u tych z niskim statusem społecznym.
Naukowcy porównali doznania ludzi na 240 czynników — w tym działania, cechy szczególne i wydarzenia — aby określić co wzmocniło albo osłabiło poważanie danej osoby w oczach innych ludzi. Odkryli, że pewne czynniki jak bycie szczerym, pracowitym, miłym, inteligentnym, posiadanie szerokiej wiedzy, zdolność do poświęceń dla innych i dobre poczucie humoru wzmacniały wartość społeczną osoby.
– Od Cyganów w Rumunii po rdzennych mieszkańców wyspy Guam, ludzie cechujący się inteligencją, odwagą i zdolnościami przywódczymi rosną w oczach swoich rówieśników – powiedział Patrick Durkee, dokroran psychologii na UT Austin, który razem z Buss przewodniczył badaniom. – Za to posiadanie takich cech, które powodują u innych koszty, obniżą status osoby, niezależnie od tego, czy żyje ona w Rosji czy w Erytrei.
Osoba uważana jako złodziej, flejtuch, osoba złośliwa, przenosząca choroby płciowe i przynosząca wstyd rodzinie traciła na statusie społecznym czy wartości. Te szkodzące statusowi działania mogą również prowadzić do bycia ostracyzowanym. – Działanie to oznaczało niegdyś niemal pewną śmierć – powiedzieli naukowcy.
– Mimo tego, że ta praca była głównie poświęcona obecnej pandemii, ciekawe jest, że bycie nosicielem choroby jest ogólnie obciążające dla statusu społecznego – powiedział Buss – Choroby przenoszone społecznie są, patrząc ewolucyjnie, starożytnym wyzwaniem dla przetrwania ludzkości, więc ludzie posiadają psychologiczne przystosowanie do unikania ich. Obniżanie statusu społecznego takiej osoby jest, patrząc ewolucyjnie, starożytną metodą dystansowania społeczeństwa od źródeł choroby.
Biorąc pod uwagę uniwersalne różnice płci w kryteriach statusu, badania wykazały, że zdolność i chęć ochrony innych – ukazywanie odwagi i fizyczności oraz podejmowanie ryzyka w celu ochrony sojuszników – bardziej poprawiała status mężczyzn niż kobiet. Z drugiej strony, kobiety były bardziej cenione społecznie za cechy związane z atrakcyjnością i prowadzeniem domu.
Strategie i praktyki seksualne również wpływały na status i pokazały duże różnice płci. Bycie rozwiązłym seksualnie obniżało status u obu płci, ale szkodziło kobietom w dużo większym stopniu nawet w najbardziej egalitarnych kulturach, jak twierdzą naukowcy. Długoterminowe związki poprawiały zaś status obu płci, ale bardziej u kobiet. A wierność w jednakowym stopniu podnosiła status kobiet i mężczyzn.
Badania określiły również różnice kulturalne w cechach wpływających na status społeczny. Na przykład uprawianie czarów zrujnowało status społeczny w Zimbabwe i Erytrei, ale nie miało właściwie żadnego wpływu na status w Estonii, Rosji czy USA. Mimo że dobre poczucie humoru jest cechą uniwersalną, to w Polsce poprawia status znacząco; w Chinach, Korei Południowej i Japonii w umiarkowanym stopniu; a w Erytrei jedynie nieznacznie.
Źródło: Human status criteria: Sex differences and similarities across 14 nations (Journal of Personality and Social Psychology), Uniersity of Texas Austin