Narażenie na hałas jest problemem, który może dotknąć każdego, niezależnie od wieku czy stanu zdrowia, ale istnieją grupy, które są szczególnie podatne na jego negatywne skutki.
Wśród tych grup szczególną uwagę należy poświęcić seniorom, którzy z racji naturalnych procesów starzenia się organizmu są bardziej wrażliwe na negatywne oddziaływanie hałasu. Czynniki ryzyka, takie jak wiek i stan zdrowia, odgrywają kluczową rolę w ocenie wpływu hałasu na zdrowie seniorów.
Starzenie się jest naturalnym procesem, który niesie ze sobą szereg zmian fizjologicznych, wpływających na to, jak organizm reaguje na różne bodźce – w tym na hałas. W miarę jak się starzejemy, nasze ciało staje się mniej elastyczne w adaptowaniu się do stresorów środowiskowych. Właśnie to sprawia, że osoby starsze są szczególnie narażone na negatywne skutki hałasu. Dodatkowo układ słuchowy, podobnie jak inne układy w organizmie, ulega stopniowej degradacji wraz z wiekiem, co nie tylko prowadzi do pogorszenia słuchu, ale także do zwiększonej wrażliwości na hałas.
Ubytki słuchu, które przychodzą z wiekiem nie są “naturalną” ochroną przed hałasem. Paradoksalnie sprawia to, że hałas może być dla nich jeszcze bardziej szkodliwy. Gdy słuch jest osłabiony, organizm stara się kompensować to napięciem mięśniowym i męczącym, podwyższonym poziomem koncentracji.
Mechanizm ten powoduje, że senior nie tylko fizycznie odczuwa zmęczenie związane z nasłuchiwaniem, ale również magazynuje informacje o tym doświadczeniu w pamięci nieneuronalnej, co może prowadzić do kumulatywnego efektu stresu i dezintegracji procesów poznawczych.
Dodatkowo należy uwzględnić najnowsze odkrycia dotyczące pamięci nieneuronalnej w naszych organizmach.
Pamięć nieneuronalna to fascynujący fenomen poznawczy, w którym komórki inne niż neurony angażują się w przetwarzanie informacji i podstawowe procesy poznawcze. Ten rodzaj pamięci nie jest ograniczony wyłącznie do tkanki nerwowej i może manifestować się poprzez pamięć komórkową, sygnalizację neuroprzekaźnikową lub bioelektryczną komunikację. Występuje ona w wielu organizmach – od jednokomórkowych po złożone organizmy wielokomórkowe, w tym ludzi. W kontekście ludzkiego organizmu pamięć nieneuronalna może odgrywać kluczową rolę w procesach adaptacyjnych, szczególnie w sytuacjach przewlekłego stresu, takiego jak właśnie długotrwała ekspozycja na hałas.
Najnowsze badania neuroplastyczności wskazują, że pamięć nieneuronalna może potęgować negatywne skutki ubytku słuchu u seniorów. Gdy organizm doświadcza przewlekłego stresu związanego z trudnościami w odbiorze dźwięków, uruchamia mechanizmy kompensacyjne, które wykraczają poza tradycyjne funkcjonowanie neuronów. Zwiększone napięcie mięśniowe staje się wówczas nie tylko fizyczną reakcją obronną, ale również formą zapisu doświadczanego dyskomfortu w strukturach pozaneuronalnych.
Najnowsze badania naukowe potwierdzają tę tezę o destrukcyjnym wpływie hałasu na funkcjonowanie poznawcze seniorów. Badacze z Boston University wykazali, że już 10-decybelowy wzrost poziomu hałasu w ciągu dnia zwiększa o 36% ryzyko łagodnych zaburzeń poznawczych oraz o 29% ryzyko choroby Alzheimera u osób starszych. Co istotne, naukowcy podkreślają, że mechanizm tego zjawiska może być związany z przewlekłym stresem i zakłóceniami w pracy mózgu powodowanymi ciągłą ekspozycją na hałas.
Chroniczny hałas, a więc ekspozycja na stres, ma także wpływ na istniejące problemy zdrowotne, takie jak nadciśnienie, choroby serca i zaburzenia snu, które są powszechne wśród seniorów.
Dodatkowo, osoby starsze często cierpią na choroby przewlekłe, które mogą być zaostrzone przez narażenie na hałas. Choroby takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy choroby sercowo-naczyniowe czynią seniorów bardziej podatnymi na stresory środowiskowe. Wysoki poziom hałasu może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia u osób z istniejącymi już poważnymi schorzeniami, zwiększając ryzyko dalszych powikłań, takich jak zawał serca czy udar mózgu.
Badanie z Rutgers Robert Wood Johnson Medical School wykazało, że 5% hospitalizacji z powodu zawału serca może być spowodowanych wysokim poziomem hałasu. Dodatkowo częstość zawałów w obszarach o wysokim hałasie była o 72% wyższa niż w cichych rejonach.
Seniorzy są również bardziej narażeni na zaburzenia snu spowodowane hałasem. Wraz z wiekiem, sen staje się mniej głęboki i bardziej podatny na zakłócenia (dorośli powyżej 60 roku życia tracą nawet 70% głębokiego snu w porównaniu do młodszych osób). Hałas nocny, zwłaszcza nagły i impulsowy jak z modyfikowanych wydechów, może prowadzić do częstego budzenia się i zaburzeń rytmu snu, co w dłuższym okresie przyczynia się do chronicznego zmęczenia, obniżenia odporności i pogorszenia funkcji poznawczych. Te niedobory snu mogą także nasilać objawy apatii, depresji i lęków, które często występują u osób starszych.
W ten sposób zwiększa się ryzyko powstania izolacji społecznej, która niestety jest zjawiskiem coraz częściej spotykanym. Poczucie braku kontroli nad otoczeniem, które często towarzyszy ekspozycji na regularnie pojawiający się hałas, może prowadzić do poczucia bezradności, a dalej w prostej linii do ogólnego pogorszenia jakości życia.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że osoby starsze często spędzają więcej czasu w domu, gdzie narażenie na hałas może być znaczne, zwłaszcza jeśli mieszkają w pobliżu ruchliwych ulic, które sobie upatrzyli patokierowcy, a także torów kolejowych czy lotnisk. Dla seniorów, którzy mogą mieć ograniczone możliwości zmiany miejsca zamieszkania, hałas staje się nieodłącznym elementem ich codziennego życia, co powoduje zwiększenie ilości doświadczanego przez nich przewlekłego stresu i pogorszenia stanu zdrowia, o którym pisaliśmy wyżej.
Oprócz wieku i stanu zdrowia istnieją inne czynniki ryzyka, które mogą zwiększać podatność na negatywne skutki hałasu. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na brak świadomości na temat zagrożeń związanych z hałasem, co jest też powiązane z wykluczeniem cyfrowym i zmniejszonymi możliwościami zdobycia wiedzy jak chronić się przed hałasem i jakie ma się prawa w kontekście, chociażby życia w środowisku, które nie pogarsza stanu zdrowia. Wspomniane wyżej trudności z przeprowadzką (chociażby ze względów finansowych, jak i samej trudności przeprowadzki dla osób w podeszłym wieku), powodują, że seniorzy są często niewidzialnymi ofiarami hałasu, którzy nie czują siły i możliwości, aby walczyć o swoje prawa.
Hałas ma szczególnie negatywne konsekwencje dla osób starszych. Z powodów naturalnych osoby, które przeżyły wojnę, odchodzą od nas. W odpowiedzialnym społeczeństwie powinniśmy dokładać wszelkich starań, aby żyli z nami jak najdłużej na godnym poziomie, a my, abyśmy mogli czerpać z ich doświadczeń i mądrości historycznej.
Odpowiednia ochrona tej grupy naszego społeczeństwa powinna stać się priorytetem, zarówno w ramach polityki zdrowia publicznego, jak i indywidualnych działań mających na celu poprawę jakości życia seniorów. Istnieje wiele badań mówiących o konieczności wprowadzenia skutecznych środków zapobiegawczych, aby zminimalizować negatywny wpływ hałasu na najbardziej wrażliwe grupy społeczne, w tym osoby starsze. Jednakże powinniśmy dbać o seniorów z czystej, społecznej, patriotycznej przyzwoitości, zapewniając im możliwość życia w czystym środowisku (w tym środowisku wolnym od hałasu), z dobrym dostępem do służby zdrowia, zdrowego jedzenia, czystej wody oraz do aktywności międzypokoleniowych.