W Europie Wschodniej możemy zaobserwować szczególne, trwające od dziesięcioleci uwrażliwienie na siłę, a jednocześnie kruchość i delikatność języka. W drugiej połowie XX w. poetki, poeci, artystki i artyści wizualni z Europy Wschodniej podjęli próbę zmierzenia się ze zjawiskiem instrumentalizacji języka w komunikacji oraz dla celów polityczno-ideologicznych. Poprzez sytuacje performatywne z udziałem publiczności testowali różne formy wypowiedzi werbalnych, zwracali uwagę na możliwość kształtowania języka oraz jego materialny i medialny wymiar. W poetyckim performansie granice języka i mowy stały się namacalne.
W socjalistycznych krajach Europy Wschodniej, pomimo istniejących różnic, poezja i performans charakteryzowały się podobnymi cechami. W działaniach tego typu artystki i artyści podważali konwencjonalne postrzegania pisma i słów jako neutralnych środków, co było niedopuszczalne w ówczesnych realiach kulturowo-politycznych i skazywało ich na funkcjonowanie w ramach nieoficjalnej lub tylko częściowo tolerowanej sceny kulturalnej.
Wystawa „Poezja i performans. Perspektywa wschodnioeuropejska” przywołuje subwersywne postawy artystyczne skierowane przeciwko autorytarnym reżimom z przeszłości, ale odnosi się również do współczesnej retoryki politycznej, gdzie język staje się narzędziem manipulacji. Zarówno kiedyś, jak i dzisiaj poezja i performans nabierają szczególnego znaczenia w okresach kryzysów społeczno-politycznych, ponieważ ich efemeryczna i elastyczna forma odzwierciedla relacje i konteksty, które inaczej pozostałyby niezauważone. Obecnie istotne jest także zwrócenie uwagi na przemiany języka, relacji z tekstem i słowem w obliczu nowych technologii oraz przesunięcie w stronę emocji. Poezja i działania performatywne nie są już dla młodej generacji tylko orężem do walki z systemem, lecz narzędziem do eksplorowania własnych przeżyć czy różnie rozumianej tożsamości.
Wystawa składa się z unikatowych i wzajemnie uzupełniających się eksponatów: partytur tekstowych, obiektów interaktywnych, nagrań audio i wideo, filmów dokumentujących performansy oraz instalacji. Taki dobór ma na celu zaprezentowanie działań artystycznych podejmowanych w ramach kultur niezależnych w krajach socjalistycznych, jak również współczesnych postaw kontynuujących dziedzictwo łączenia poezji i performansu, podkreśla dążenia poetek i poetów, artystek i artystów do uwolnienia się od kontroli językowej oraz norm komunikacyjnych.
Prezentacja wystawy w tak szczególnym dla działań performatywnych i poetyckich miejscu, jakim jest Wrocław, nie może obejść się bez zaakcentowania wątków lokalnych. Fasada Muzeum Współczesnego Wrocław, którego siedziba znajduje się w poniemieckim schronie, ze słowną klepsydrą Stanisława Dróżdża wybrzmiewa w tym kontekście jeszcze mocniej. Kruchość języka spotyka się tutaj z mocą materialności słów, widocznych i zawsze obecnych.
***
Wystawa powstała przy współpracy z Instytutem Slawistyki Uniwersytetu w Zurychu i riesa efau. Kultur Forum w Dreźnie, przy wsparciu finansowym Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Konsula Generalnego Republiki Federalnej Niemiec we Wrocławiu.
Jej koncepcję współtworzyli: Dubravka Ðurić, Daniel Grúň, Emese Kürti, Claus Löser, Pavel Novotný, Branka Stipančić, Darko Šimičić i Māra Traumane.
Aranżacja wystawy i identyfikacja wizualna: Hubert Kielan.
Muzeum Współczesne Wrocław
27.03–8.06.2020
Wernisaż: 27.03.2020 (piątek), godz. 18.00, poziom 3
Artystki i artyści: Akademia Ruchu, Nikita Alekseev, Gábor Altorjay, Pavel Arsenev, Damir Avdić, Wojciech Bąkowski, Bosch+Bosch (Attila Csernik, Slavko Matković, László Szalma), Ľubomír Ďurček, Exterra XX, Else Gabriel, Dorota Gawęda / Eglė Kulbokaitė (Young Girl Reading Group), Rimma Gerlovina, Jelena Glazova, Tomislav Gotovac, Grupa Kolektywne Działania, Grupa OHO (Nuša & Srečo Dragan, Naško Križnar), Grupa Sześciu Autorów, Bohumila Grögerová / Josef Hiršal, Durs Grünbein, Gino Hahnemann, Tibor Hajas, Jörg Herold, Vladimir Kopicl, Jiří Kolář, Dávid Koronczi, Barbara Kozłowska, Romuald Kutera, Katalin Ladik, Juri Leiderman / Andrey Silvestrov, Via Lewandowsky, Vlado Martek, Kirill Medvedev, Jan Měřička, Andrei Monastyrski, Ladislav Novák, Pavel Novotný, NSRD (Hardijs Lediņš, Juris Boiko, Imants Žodžiks), Paulina Ołowska, Roman Osminkin, Andrzej Partum, Ewa Partum, Liliana Piskorska, Agnieszka Polska, Pomarańczowa Alternatywa, Bogdanka Poznanović, Dmitri Prigov, Pussy Riot, Lev Rubinstein, Gerhard Rühm, Mladen Stilinović, Gabriele Stötzer, Tamás Szentjóby, Bálint Szombathy, Slobodan Tišma, Raša Todosijević, Dezider Tóth (Monogramista T.D), Jaromír Typlt, Jiří Valoch, Honza Zamojski
Kuratorzy: Tomáš Glanc, Sabine Hänsgen, Agata Ciastoń
Oprowadzanie kuratorskie: 28.03.2020 (sobota), godz. 15.00