Realizując misję strażniczą, podjęliśmy interwencję w sprawie uciążliwego hałasu i wibracji odczuwalnych przez mieszkańców budynku przy ulicy Ceramicznej 7 w Warszawie. Problem wynika z nietypowego rozwiązania technicznego zastosowanego w sąsiadującym budynku Centrum Aktywności Międzypokoleniowej, gdzie instalacje wentylacyjne umieszczono wewnątrz budynku, z oknami technicznymi skierowanymi bezpośrednio w stronę mieszkań.
Od miesięcy mieszkańcy skarżą się na dyskomfort akustyczny i wibracje, które wpływają na ich zdrowie i jakość życia. W odpowiedzi na interwencję w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego, przeprowadzono pomiary hałasu, które miały rozstrzygnąć zasadność zgłaszanych skarg. Warto jednak zaznaczyć, że pomiary te zostały zamówione i sfinansowane przez sam CAM – instytucję będącą źródłem problemu. Taka praktyka budzi uzasadnione wątpliwości co do obiektywizmu badań i potencjalnego konfliktu interesów.
Jako organizacja społeczna stojąca na straży komfortu akustycznego, poszanowania praw człowieka i zdrowia publicznego, czujemy się zobowiązani do krytycznej analizy przedstawionych wyników pomiarów. Nasze zaangażowanie w tę sprawę nie wynika jedynie z chęci pomocy konkretnej społeczności, ale również z potrzeby monitorowania, jak instytucje miejskie reagują na problemy związane z hałasem środowiskowym – obszarem często pomijanym w debacie publicznej. Naszą szczególną uwagę zwróciły liczne uchybienia metodologiczne, które mogły znacząco wpłynąć na zaniżenie wyników pomiaru.
Po szczegółowej analizie dokumentacji pomiarowej przygotowanej przez Zakład Badań Środowiskowych Andrzej Kropiwiec, zidentyfikowaliśmy szereg nieprawidłowości, które stawiają pod znakiem zapytania wiarygodność przeprowadzonych badań i sformułowanych na ich podstawie wniosków. Poniżej przedstawiamy nasze ustalenia, które powinny skłonić odpowiednie organy do refleksji i weryfikacji dotychczasowego stanowiska w tej sprawie.
Odległość punktów pomiarowych / efekt odbicia od elewacji a odległość od źródła
W analizowanym raporcie mamy następującą geometrię:
- Budynek CAM (źródło hałasu) znajduje się w odległości 33 m od budynku przy Ceramicznej 7
- Punkt pomiarowy P1 znajdował się na tarasie lokalu, z mikrofonem umieszczonym 4 m od elewacji. Jest to wartość budząca poważne wątpliwości.
Standardowa metodyka pomiarowa zakłada umieszczenie mikrofonu w odległości 2 metrów od elewacji budynku, a nie 4 metrów jak w analizowanym raporcie. Jest to istotne z następujących powodów:
- Przy elewacji budynku występuje zjawisko odbicia fal dźwiękowych, które zwiększa rzeczywisty poziom hałasu doświadczany przez mieszkańców (szczególnie przy otwartych oknach)
- Pomiar w odległości 2 m od elewacji uwzględnia typowy efekt odbicia dźwięku od powierzchni budynku
- Zwiększenie tej odległości do 4 m powoduje, że efekt odbicia jest słabszy, co zaniża pomiary w stosunku do faktycznego oddziaływania na mieszkańców
Dlaczego pomiar 2m od elewacji jest właściwszy?
- Standardy pomiarowe – pomiary przy elewacjach budynków standardowo wykonuje się w odległości 2 m, co jest zapisane w normach i metodykach referencyjnych.
- Uwzględnienie odbić od elewacji – mikrofon umieszczony bliżej elewacji lepiej uwzględnia efekt odbicia dźwięku, który wpływa na rzeczywisty poziom hałasu odczuwalny przez mieszkańców.
- Reprezentatywność pomiaru – celem pomiaru jest ocena uciążliwości hałasu dla mieszkańców, a nie samo zmierzenie natężenia dźwięku w przestrzeni.
W tym przypadku, niewielkie zwiększenie odległości od źródła hałasu (rzędu 1-2m) byłoby z nawiązką kompensowane przez lepsze uwzględnienie efektu odbicia od elewacji, co dawałoby bardziej reprezentatywne wyniki.
Podstawy normatywne dla lokalizacji mikrofonów przy elewacjach budynków
Metodyka wykonywania pomiarów hałasu z instalacji wentylacyjnych jest precyzyjnie określona w Załączniku nr 7 do Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 września 2021 r. (tj. Dz. U. 2023 r. poz. 1706), który stanowi podstawowy dokument regulujący pomiary hałasu pochodzącego od instalacji lub urządzeń. Zgodnie z metodyką referencyjną, w przypadku terenów zabudowanych punkty pomiarowe powinny być lokalizowane przy elewacjach budynków chronionych przed hałasem w odległości od 0,5 do 2,0 metrów od elewacji. Dokument ten jest kluczowy dla omawianego przypadku CAM, ponieważ bezpośrednio odnosi się do metodyki pomiarów hałasu generowanego przez systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne.
Brytyjska norma BS 8233:2014 „Guidance on sound insulation and noise reduction for buildings” potwierdza istotność odległości punktu pomiarowego od elewacji, wskazując, że pomiary poziomu dźwięku na elewacji są typowo o 1-2 dB wyższe niż odpowiadające pomiary w polu swobodnym z powodu efektu odbicia od powierzchni budynku. Norma ta podkreśla, że standardowym punktem pomiaru jest odległość 1 metra od elewacji, co pozwala uwzględnić rzeczywiste oddziaływanie akustyczne na mieszkańców, w tym zjawisko odbicia dźwięku, które ma znaczący wpływ na poziom hałasu doświadczany przez użytkowników budynku.
Wytyczne Association of Noise Consultants (ANC) „Measurement of Sound Levels in Buildings” uzupełniają te regulacje o praktyczne aspekty wykonywania pomiarów, wskazując na konieczność zachowania odpowiednich odległości mikrofonu od powierzchni odbijających dźwięk. W przypadku pomiaru systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, które emitują znaczący poziom hałasu niskotonowego, dokumenty te zwracają szczególną uwagę na prawidłowe pozycjonowanie mikrofonów, aby uchwycić rzeczywiste oddziaływanie źródeł hałasu na budynek mieszkalny. Zastosowanie odległości 4 metrów w analizowanym raporcie CAM wykracza poza standardy określone w obowiązujących przepisach i normach, co może prowadzić do zaniżenia faktycznego poziomu hałasu.
Nieadekwatna metoda próbkowania
W badaniu zastosowano metodę próbkowania chwilowego, pobierając jedynie kilka 10-sekundowych próbek dla każdego trybu pracy central wentylacyjnych. Takie podejście jest wysoce niewystarczające, ponieważ:
- Zgodnie z dobrą praktyką pomiarową, badania hałasu w środowisku mieszkalnym powinny obejmować „nieprzerwane 8 najniekorzystniejszych godzin w ciągu dnia między godziną 6:00 a 22:00 i nieprzerwane 30 minut w ciągu nocy”,
- Krótkotrwałe próbki nie uwzględniają zmienności pracy systemu wentylacyjnego w dłuższym okresie,
- Pomiary nie obejmują różnych warunków pracy urządzeń, w tym wpływu temperatury zewnętrznej na stopień obciążenia systemu.
Brak pomiarów z ważeniem C
Filtry korekcyjne A i C zostały opracowane, aby modelować czułość ludzkiego ucha w różnych warunkach ekspozycji na dźwięk. Zgodnie z informacjami z Politechniki Śląskiej oraz instrukcji do laboratorium z Fizyki Budowli:
- Charakterystyka A znacząco tłumi częstotliwości poniżej 1 kHz, dostosowując pomiar do wrażliwości ludzkiego ucha na dźwięki o małych i średnich poziomach głośności (0-55 fonów)
- Charakterystyka C zachowuje znacznie bardziej liniową odpowiedź w całym spektrum częstotliwości, szczególnie w zakresie niskich częstotliwości, i jest zaprojektowana dla dźwięków o wysokim poziomie głośności (powyżej 85 fonów)
Mimo że standardowo filtry powinny być dobierane w zależności od poziomu dźwięku (A dla 0-55 dB, B dla 55-85 dB, C dla powyżej 85 dB), w praktyce przy ocenie hałasu środowiskowego najczęściej stosuje się wyłącznie filtr A, niezależnie od poziomu natężenia dźwięku. Jest to istotne ograniczenie metodologiczne, ponieważ filtry ważone A są powszechnie używane do pomiaru hałasu otoczenia, ponieważ najlepiej odpowiadają wrażliwości ludzkiego ucha na dźwięki o średniej częstotliwości. Filtry ważone C podkreślają niższe częstotliwości.
W przypadku systemów wentylacyjnych, które generują znaczną część energii akustycznej w zakresie niskich częstotliwości, zastosowanie wyłącznie filtra A może prowadzić do istotnego zaniżenia wyników pomiarów w stosunku do rzeczywistego oddziaływania akustycznego, co ma bezpośrednie przełożenie na ocenę uciążliwości hałasu przez mieszkańców.
Dlatego w przypadku źródeł hałasu takich jak centrale wentylacyjne CAM, szczególnie istotne jest wykonywanie pomiarów zarówno z wykorzystaniem charakterystyki A, jak i C, aby uzyskać pełny obraz oddziaływania akustycznego na mieszkańców sąsiednich budynków.
Niedoszacowanie hałasu niskotonowego
Badania dotyczące wpływu hałasu niskoczęstotliwościowego jednoznacznie wskazują na jego szczególne oddziaływanie na ludzi i środowisko budynków mieszkalnych:
Przenikanie przez przegrody budowlane – hałas niskoczęstotliwościowy wykazuje znacznie lepszą zdolność przenikania przez konstrukcje budynków ze względu na niską absorpcję. W budynkach z równoległymi ścianami, małą ilością mebli i niską absorpcją dźwięku, może dochodzić do bardzo silnych wzmocnień dźwięku poprzez rezonans. Jak wskazują badania, w fasadzie budynku, niskie częstotliwości są znacznie bardziej inwazyjne niż wysokie częstotliwości.
Wzbudzanie wibracji konstrukcji – Dźwięk w powietrzu o niskiej charakterystyce częstotliwościowej może aktywować wibracje w konstrukcjach budynków. Zjawisko to prowadzi do wtórnej emisji dźwięku wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych, nawet gdy pierwotne źródło znajduje się na zewnątrz. Badania wykazują, że hałas niskoczęstotliwościowy często występuje razem z wibracjami.
Nieadekwatność pomiarów z filtrem A – gdy obecne są wyraźne składniki niskoczęstotliwościowe, miary oparte na filtrowaniu A są nieodpowiednie ponieważ ważenie A niedoszacowuje poziom ciśnienia akustycznego hałasu ze składnikami niskoczęstotliwościowymi, lepszą oceną skutków zdrowotnych byłoby użycie ważenia C.
W przypadku systemów wentylacyjnych takich jak te zainstalowane w CAM, dominującymi częstotliwościami są zazwyczaj te w zakresie niskich częstotliwości. Dla przykładowych central wentylacyjnych CAM zmierzony poziom wynosi LAeq = 44,2 dB(A). Rzeczywiste oddziaływanie akustyczne może być znacznie wyższe przy pomiarze z charakterystyką C.
Badania wskazują na szereg potencjalnych skutków zdrowotnych związanych z ekspozycją na hałas niskoczęstotliwościowy, m.in.:
- Zaburzenia układu przedsionkowego (błędnika), jak wykazały badania na zwierzętach
- Uczucie ciśnienia na bębenku usznym i głowie, ból głowy, dezorientacja, mdłości i zaburzenia równowagi
- Zmiany emocjonalne: pobudzenie, rozkojarzenie, rozczarowanie i zaburzenia psychologiczne, takie jak depresja, stres i drażliwość
Należy pamiętać, że skutki zdrowotne spowodowane przez komponenty niskoczęstotliwościowe w hałasie są szacowane jako bardziej dotkliwe niż w przypadku hałasów środowiskowych w ogóle.
Wątpliwy termin i czas wykonania pomiarów
Analiza terminów wykonania badań budzi poważne wątpliwości metodologiczne. Pomiary dla „pory dziennej” wykonano w godz. 21:25-21:35, czyli praktycznie wieczorem, tuż przed rozpoczęciem pory nocnej (22:00) – w czasie, gdy w budynku CAM najprawdopodobniej nie odbywały się już żadne zajęcia, które wymagałyby zwiększonej aktywności systemów wentylacyjnych.
Szczególnie problematyczna jest kwestia krótkich, 10-sekundowych próbek pomiarowych, które w żaden sposób nie mogą odzwierciedlić rzeczywistej charakterystyki pracy systemów wentylacyjnych w dłuższym okresie. Systemy HVAC, zwłaszcza podczas długotrwałej pracy na wyższych biegach, wykazują znaczące wahania poziomu hałasu i wibracji poprzez zjawiska takie jak:
- Okresowe zmiany amplitudy dźwięku związane z cyklami pracy sprężarek i wentylatorów
- Narastające wibracje wynikające z rozgrzewania się elementów mechanicznych
- Rezonanse konstrukcyjne ujawniające się dopiero po dłuższym czasie pracy urządzeń
Zmiany charakterystyki akustycznej związane ze zmiennym obciążeniem termicznym są całkowicie niemożliwe do uchwycenia podczas krótkiej, 10-sekundowej próbki pomiarowej. Aby uzyskać miarodajne wyniki, pomiary powinny być prowadzone metodą ciągłą przez kilka godzin, co pozwoliłoby zarejestrować faktyczną dynamikę zmian poziomu hałasu w różnych warunkach pracy systemu.
Ponadto, w trakcie normalnego użytkowania budynku CAM w ciągu dnia, centrale wentylacyjne faktycznie pracujące na III biegu przez wiele godzin mogą generować znacznie wyższy poziom hałasu niż podczas krótkotrwałego testu wykonanego wieczorem, gdy budynek był już prawdopodobnie pusty, a systemy nie były obciążone.
Łączny czas pomiarów wyniósł kilkanaście minut, co jest zdecydowanie zbyt krótkim okresem dla wiarygodnej oceny oddziaływania hałasu. Ponadto badania przeprowadzono tylko jednego dnia, co nie uwzględnia zmienności warunków atmosferycznych i innych czynników.
Wnioski i rekomendacje
Nie jesteśmy przekonani, że przeprowadzone badanie zostało wykonane w sposób, który może prowadzić do faktycznego wykazania oddziaływania hałasu i wibracji na mieszkańców budynku przy ul. Ceramicznej 7.
Lokalizacja ta została dodana do listy i harmonogramu 2 pomiarów w ramach projektu “Raport: Hałas w mieście. Warszawa 2024-2025”.
Jednocześnie zwrócimy się do Biura Pomocy i Projektów Społecznych o wykonanie kompleksowej oceny pochodzących od systemu wentylacyjnego CAM i ich wpływu na konstrukcję budynku przy ul. Ceramicznej 7 oraz zdrowie jego mieszkańców oraz regularne monitorowanie poziomu hałasu i wibracji, szczególnie w okresach zwiększonej aktywności systemu wentylacyjnego (np. w czasie upałów, które dopiero przed nami).
Apelujemy także o wdrożenie rozwiązań technicznych minimalizujących emisję hałasu i wibracji, takich jak:
- Instalacja profesjonalnych tłumików akustycznych
- Zastosowanie odpowiednich mat antywibracyjnych
- Optymalizacja pracy systemu wentylacyjnego w porze nocnej
Poniżej sprawozdanie z pomiarów emisji hałasu dla środowiska zewnętrznego pochodzącego od urządzeń wentylacyjno-klimatyzacyjnych budynku CAM przy ul. Ceramicznej 9b w Warszawie.
Projekt "Raport: Hałas w Mieście. Warszawa 2024-2025" jest finansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 (PROO).
Całkowita wartość projektu wynosi 193 866,00 zł. Umowa nr 17/PROO/3/2024 dotycząca wniosku numer 62772-2 pt.
