Przemoc wobec dzieci to trudny i przykry temat, szczególnie warty poruszenia z uwagi na alarmujące statystyki wskazujące na rosnącą liczbę jej odnotowanych przypadków. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF) w roku 2020 na całym świecie ponad 150 000 000 dziewcząt i 73 000 000 chłopców stało się ofiarami wykorzystywania seksualnego.
W pierwszej połowie 2014 roku sekretarz praw człowieka w Brazylii określił liczbę odnotowanych aktów przemocy wobec dzieci jako 54 931 przypadków. Najbardziej dotkniętą grupą wiekową w miejscowości Kurytyba (południowa Brazylia) są dzieci w wieku od 5 do 9 lat, ilość przypadków w tej grupie to 5,695 (33,5%). Dalej są dzieci w wieku od 10 do 14 lat z odnotowanymi 4 840 (28,5%) przypadkami, a zaraz za nimi grupa wiekowa od 1 roku do 4 lat, która stanowi 18,1% przypadków. Przypadki przemocy wobec dzieci są często powiązane ze spożyciem alkoholu i/lub innych narkotyków, trudną sytuacją rodzinną, a także rodzicami lub opiekunami, którzy używają przemocy w celu wprowadzania dyscypliny.
Jak zauważa WHO, liczba incydentów związanych z aktami przemocy rośnie w zastraszającym tempie. Najczęstszymi ofiarami są kobiety i dzieci. Przemoc samą w sobie możemy zdefiniować jako celowe użycie siły fizycznej lub wykorzystania przewagi w związku, w celu zastraszenia innej osoby, grupy osób lub społeczności, co może wiązać się z uszkodzeniami ciała, problemami ze zdrowiem psychicznym, trudnościami w rozwoju, pozbawieniem wolności lub śmiercią.
Przemoc wobec dzieci możemy podzielić na dwa rodzaje — domową i/lub rodzinną. Ten pierwszy rodzaj dotyczy kontaktów z członkami rodziny w życiu codziennym, ale też i innymi osobami, niekoniecznie spokrewnionymi czy sprawującymi opiekę nad dzieckiem. Osobami, które dopuszczają się aktów przemocy domowej, mogą być na przykład różnego rodzaju pracownicy lub ludzie sporadycznie odwiedzający ofiarę. Z kolei przemoc rodzinna to działania lub zaniedbania, które negatywnie wpływają na dobrobyt, zdrowie fizyczne i psychiczne, ograniczają wolność i prawo do rozwoju danego członka rodziny. Taki rodzaj przemocy może mieć miejsce tak w domu, jak i poza nim, a dopuścić się jej może każdy członek rodziny lub osoba, która sprawuję rolę opiekuna.
W większości przypadków przemoc ma miejsce w domu i bardzo często stanowi pewnego rodzaju tajemnicę rodzinną. Takie tajemnice mają swoje korzenie w wydarzeniach, które faktycznie miały miejsce, trzymanych w sekrecie ze wstydu lub poczucia winy, lub w zdarzeniach domniemanych. Te tajemnice, w bardziej lub mniej świadomy sposób, wpływają na życie rodziny, członkowie rodziny dzielą się nimi między sobą i przekazują je dalej przez pokolenia, aż czasem zdarza się, że przeradzają się w rodzinny mit.
W literaturze panuje zgodne przekonanie, że przemoc ma korzenie w wielu kulturach dlatego, żeby ją zwalczać, potrzebne są działania zakrojone na szeroką skalę oraz prawidłowo funkcjonująca pomoc społeczna, która spełnia swoje zadanie i jest w stanie pomóc rodzinom w potrzebie. Właśnie dlatego istotne jest, żeby poznać kwestie, które wpływają na pogłębianie się przemocy. Wśród tych przyczyn wyróżnić można poprzednie przypadki występowania przemocy w rodzinie, historia prześladowania, pięć lub więcej ciąż, a także problemy z alkoholem i/lub innymi narkotykami.
Warto jednak zaznaczyć, że przekonania kulturowe związane z podejściem do rodziny czy płci, takie jak poszanowanie instytucji małżeństwa czy niezależności ekonomicznej, mają bardzo często większy wpływ na zmniejszenie ryzyka występowania przemocy w rodzinie niż kwestie statystyczne dotyczące danej grupy demograficznej takie jak wiek, poziom wykształcenia, kolor skóry czy częstotliwość przypadków przemocy w związkach.
Liczba ofiar przemocy zwiększa się z dnia na dzień, a gdy ma ona miejsce i osoba dotknięta szuka pomocy za pośrednictwem służb zdrowia, nie może liczyć na odpowiednią pomoc, dzieje się tak dlatego, że służby zdrowia nie są przygotowane do radzenia sobie w takich przypadkach.
Niezdolność rozpoznania przemocy psychicznej stanowi przeszkodę w jej zwalczaniu, dlatego, aby lepiej poznać istotę problemu, przeprowadzone zostało badanie, które miało na celu określenie procedur używanych przez lekarzy pierwszego kontaktu w celu rozpoznawania ofiar przemocy psychicznej wśród dzieci.
O badaniu
Badanie, o którym mowa, miało charakter poznawczy i opisowy oraz miału na celu ocenę jakości procedur będących przedmiotem analizy. Głównymi założeniami badania było poznanie wszelkiego rodzaju znaczenia, motywów, aspiracji, przekonań, wartości i postaw oraz umożliwienie zrozumienia zależności zachodzących pomiędzy różnymi sytuacjami i procesami, które nie mogą być wyjaśnione poprzez typowe proste hipotezy i zmienne.
Badanie odbyło się w przychodniach lekarskich Brazylii, gdzie z pomocą opublikowanej przez lokalną gazetę mapy opisującej przypadki przemocy, określono obszary o największym procencie rodzin dotkniętych problemami rodzinnymi.
Przeprowadzono wywiady z 24 lekarzami pracującymi w przychodniach.
Wyniki badania
Po obserwacjach zauważono, że pomoc lekarska skupia się przede wszystkim na określeniu i wykryciu problemów ze zdrowiem fizycznym, a stan zdrowia psychicznego schodzi nierzadko na drugi plan. Lekarze dokładają starań, aby przede wszystkim wykorzystać swoją wiedzę do wykrywania chorób, które mogą zbadać i jasno określić. Studenci medycyny, którzy podejmują swoje pierwsze kroki w karierze medycznej, bardzo często nie czują się gotowi, żeby skupiać swoje starania na stanie psychicznym pacjenta, gdyż problemy z nim związane są dużo trudniejsze w diagnozie niż te związane ze zdrowiem fizycznym, które można zbadać, opierając się na dowodach klinicznych.
Jeżeli chodzi o dbanie o zdrowie psychiczne, to często da się zauważyć, że lekarze mają problemy z zastosowaniem narzędzi niezbędnych do prawidłowego leczenia, jak organizacja opieki zastępczej, empatii czy zapewnienia wsparcia. Odzyskiwanie sprawności psychicznej, włączając w to problemy spowodowane przemocą psychologiczną, wymaga czasu, a brak pomocy ze strony rządu nie pomaga w przyspieszeniu tego procesu. Biorąc pod uwagę, że kierownicy przychodni leczniczych (UnidadeBásica de Saúde) w Brazylii są pracownikami powołanymi przez administrację miasta, to właśnie do nich należy kwestia wspierania, kontrolowania i nadzorowania szkoleń dla lekarzy w przychodniach i upewniania się, że skupiają się one na odpowiednich aspektach i faktycznie mają wpływ na poszerzanie kompetencji lekarzy zatrudnionych w przychodniach.
Jak wynika z przeprowadzonego badania, przemoc wobec dzieci i wynikające z niej problemy zdrowia psychicznego to istotne kwestie, które wymagają odpowiedniej uwagi. Na szczęście, walka z tym problemem jest jednym z obecnych celów systemu opieki zdrowotnej (SUS). Władze Brazylii podjęły próbę zmiany obecnego stanu rzeczy poprzez wprowadzanie reform, które skierowane są do tej najbardziej poszkodowanej części społeczności, na co dowodem są zmiany w podejściu do opieki zdrowotnej, w tym utworzenie SUS, oraz uznanie dzieci i osób młodocianych za osoby, których dotyczą standardowe prawa i obowiązki poprzez wprowadzenia rozporządzenia o dzieciach i osobach młodocianych (ECA) w 1990.
Wspomniane działania wskazują jasno, że rząd Brazylii jest skupiony na wprowadzaniu zmian mających na celu zadbanie o zdrowie psychiczne wśród dzieci. Ogólnie rzecz ujmując, sama kwestia zdrowia dziecka nie musi oznaczać podziału na jego aspekty fizyczne i psychiczne, a rozumie się przez to, że:
Nie ma czegoś takiego jak dbałość o zdrowie ogółem, bez zadbania o zdrowie psychiczne. Możliwe, że już wkrótce uda nam się dostrzec, że samo otrzymanie opieki zdrowotnej, powinno zawsze łączyć w sobie wszystkie możliwe aspekty zdrowia, czyli te czysto biologiczne, psychologiczne i społeczne. Leczenie dzieci czy nastolatków, które cierpią z powodu niepokoju, strachu, czy nasilonych konfliktów, nigdy nie będzie skuteczne, jeżeli nie weźmiemy pod uwagę kwestii emocjonalnych i innych powiązanych zmiennych. Wiele objawów, które manifestują się w sposób fizyczny, mają swoje podstawy w różnych trudnych sytuacjach związanych z rodziną czy podejściem różnych instytucji.
Źródło: Journal of Human Growth and Development (J. Hum. GrowthDev. vol.26 no.3 São Paulo 2016)