Często uważamy się za racjonalne istoty, aczkolwiek nasza percepcja bywa zachwiana przez wzorce myślenia zwane uprzedzeniami poznawczymi.
Nie ma co ukrywać, że nasz mózgi są skomplikowane. Możemy uważać, że zawsze podejmujemy racjonalne oraz najlepsze decyzje na podstawie dowodów jakie posiadamy. Jednakże nasz proces myślowy może być zwiedziony przez wspomniane uprzedzenia poznawcze. Te zaburzone wzorce myślenia mogą mieć generalnie różny wpływ na nasze życia.
Zniekształcone myślenie może występować z wielu różnych powodów. Społeczne naciski, motywacje, a także same emocje – to wszystko mogą być czynniki, które potrafią zakłócać naszą percepcję. Tego rodzaju myślenie może być także rezultatem nadmiernego myślenia, a także nadmiaru potencjalnych wyborów i opcji. Ograniczona możliwość umysłu do przetwarzania informacji może także prowadzić nas do podejmowania skrótów, aby zaproponować jakieś rozwiązania danej sprawy.
Zniekształcone myślenie nie oznacza, że jesteśmy głupi. Najbardziej inteligentni ludzie czasem popadają w taki sposób myślenia. Osoby o wysokim poziomie IQ mają tendencję do nadmiernego myślenia i analizowania, a także cechują się chęciami nadmiernego szukania informacji, co czasem powoduje więcej mętliku niż klaruje daną sytuację. W rzeczywistości każdy z nas ulega uprzedzeniom poznawczym i możliwe, że nie bylibyśmy w stanie funkcjonować w tym świecie, jeśli nasze umysły by tego nie robiły.
Jeśli musielibyśmy przetworzyć w pełni świadomie każdą informację, która do nas dociera, nasze umysły byłyby przeciążone. Mózg zatem stosuje sztuczki, które pozwalają na szybsze przetwarzanie otaczającej rzeczywistości. W znacznej ilości przypadków jest to zarówno pożyteczne, jak i konieczne. Jednakże może powodować również błędy w naszym myśleniu.
Czas też po prostu akceptujemy rzeczy tak jak są przedstawione, bez konfrontowania tego z naszymi założeniami czy przekonaniami. Czasem też wierzymy, że dane informacje są prawdziwe, nawet jeśli powody wskazują na coś innego. Błędów poznawczych jest sporo (blisko 60), ale przedstawimy 7 najczęściej spotykanych.
Efekt potwierdzenia
Inaczej nazywany błędem konfirmacji czy strategią konfirmacyjną. Jest to tendencja do preferowania informacji, które potwierdzają wcześniejsze oczekiwania i hipotezy, niezależnie od tego, czy te informacje są prawdziwe. Powoduje, że ludzie poszukują informacji i zapamiętują je w sposób selektywny, interpretując je w błędny sposób. Efekt ten jest szczególnie silny w przypadku zagadnień wywołujących silne emocje i dotyczących mocno ugruntowanych opinii.
Serie eksperymentów prowadzonych w latach 60. XX wieku pokazały, że ludzie mają tendencję do poszukiwania potwierdzeń dla swoich wcześniejszych przeświadczeń. Późniejsze badania wyjaśniły to jako wynik tendencji do testowania hipotez bardzo selektywnie, skupiając się na jednej możliwości i ignorując alternatywy. W połączeniu z innymi efektami taka strategia wpływa na konkluzje, do jakich ludzie dochodzą. Błąd ten może wynikać z ograniczonych możliwości przetwarzania informacji przez ludzki mózg lub z ewolucyjnej optymalizacji, gdy szacowane koszty tkwienia w błędzie nie są większe niż koszty analizy prowadzonej w obiektywny, naukowy sposób.
Efekt potwierdzenia wzmacnia pewność siebie i pozwala ludziom zachować silne przekonania nawet w obliczu przeczących im dowodów. Dlatego może prowadzić do katastrofalnych błędów w podejmowaniu decyzji, w szczególności w przypadku decyzji społecznych, politycznych i militarnych.
Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania
Albo po prostu zakotwiczenie i dostosowanie, czyli uproszczona metoda wnioskowania polegająca na oparciu się (zakotwiczeniu) na jakiejś informacji, a następnie zmodyfikowaniu jej (dostosowaniu się do niej) w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie lub wydania sądu.
Zasada podczepienia
W psychologii poznawczej mówi się, że ludzie często wierzą w pewne rzeczy lub robią je jedynie dlatego, że wiele innych osób tak robi. Efekt ten jest często określany pejoratywnie jako owczy pęd, szczególnie w odniesieniu do młodzieży. Dotyczy jednak wszystkich grup wiekowych. Ludzie mają tendencję do „podążania za tłumem” bez ocenienia rzeczywistych zalet danego zachowania. Może się to też przejawiać w niezdolności jednostek do podjęcia nagłej zmiany zachowań, które z uwagi na zmianę warunków przestają być adekwatne.
Zasada ta ma duże znaczenie w polityce: ludzie głosują na partie i kandydatów, którzy mają (według mediów) duże szanse zwycięstwa, nawet jeśli osobiście niewiele wiedzą na ich temat.
W życiu codziennym zasada podczepienia jest obecna nawet w takich prozaicznych aspektach jak ubiór nieadekwatny do danej pogody, nie mniej wynikający z braku „przykładu” w społeczeństwie (np. wszyscy wciąż chodzą w cieplejszych rzeczach, pomimo, że mamy bardzo ciepły marzec).
Błąd konserwatyzmu
Zachodzi wtedy, gdy ludzie wierzą w dowody/fakty z przeszłości bardziej niż w nowe fakty czy informacje, które dopiero się pojawiły. Dużo czasu zajęło ludziom zaakceptowanie faktu, że Ziemia jest okrągła, dlatego że wciąż utrzymywali poprzednie rozumienie, że Ziemia jest płaska.
Efekt strusia
Przestraszone strusie chowają głowy w ziemi. Efekt strusia opisuje naszą skłonność do ukrywania bieżących problemów, uciekania przed nimi. Nie możemy fizycznie zakopać głowy w ziemi, ale możemy świetnie udać, że nie widzimy problemu.
Efekt placebo
Placebo znamy wszyscy – ma zastosowanie nie tylko w medycynie, ale pojawia się również w psychologii. Podobnie i tutaj efekt pojawia się kiedy mamy przekonanie, że coś na na wpłynie i postrzegane potem wpływu danego aspektu na naszą sytuację. Mamy tu podobieństwo do medycyny, gdzie pacjent jest przekonany, że dany lek mu pomaga (i często tak fatycznie jest), nawet jeśli faktycznie podawany jest np. cukier.
Istnieje również przeciwne uprzedzenie, nazwa efektem Nocebo. W jednym z badań prowadzonych we Włoszech, pacjenci z nietolerancją laktozy zostali fałszywie poinformowani, że otrzymywali laktozę. Prawie 45% uczetników zgłosiło objawy dyskomfortu żołądkowo-jelitowego, mimo, że faktycznie laktoza nie została im podana.
Błąd przeżywalności
Jest to błąd logiczny, polegający na opieraniu się w rozumowaniu na dostępnych danych, bez brania pod uwagę ukrytych przyczyn, dla których mogą być one niereprezentatywne. Dane, które nie przetrwały analizowanego procesu i mogłyby nieść najwięcej wartościowych informacji dla badaczy, mogą być właśnie z tego powodu niedostępne. Zjawisko to może występować między innymi w porównaniach w obszarze finansów i ekonomii, medycyny lub kultury.
Zjawisko to może prowadzić do nieuzasadnionego optymizmu przez niedoszacowanie ryzyka porażki. Może też spowodować bezzasadne dopatrywanie się u osób i przedmiotów, które odniosły jakiś sukces, wyjątkowych cech, zamiast po prostu przypadkowego szczęścia.
Publikacje weterynaryjne opublikowane w latach 80. i 90. sugerowały, że koty i psy, które wypadły z wyższych pięter budynków, odnosiły mniej obrażeń, niż zwierzęta, które spadły z niższych wysokości. Obserwacja ta była niekiedy tłumaczona szczególnymi zdolnościami lub adaptacją tych zwierząt do radzenia sobie z takimi upadkami, późniejsze badania wykazały jednak przeciwne dane. Autorzy kolumny Straight Dope tłumaczą to błędem przeżywalności – do weterynarzy trafiły jedynie wyjątkowo szczęśliwe ofiary wysokich upadków.
Felietonista McRaney wskazuje, że błąd przeżywalności może występować też przy porównaniach jakości produktów i dzieł kultury z różnych okresów. Większość dzieł historycznych, które były niskiej wartości i jakości, z dużym prawdopodobieństwem nie dotrwała do współczesności.
Podsumowanie
Praktycznie niemożliwe jest funkcjonowanie w świecie bez popadania chociaż od czasu do czasu w zniekształcone myślenie. Mając jednak świadomość, że takie pułapki na nas czyhają pozwala nam na bardziej krytyczne myślenie i unikanie błędów poznawczych przy podejmowaniu decyzji. Warto nad tym pracować.
Źródło: Wikipedia, Learning Mind