W głębi serca, fizyka jest nauką o symetrii. W latach 50. XIX wieku, Chien-Shiung Wu dokonała przełomu, odkrywając że fundamentalną symetrię świata cząstek, znaną jako parzystość, da się przełamać – nikt jej jednak za ten przełom nie wynagrodził.
Symetria jest o tyle ważna, że dzięki obserwacji warunków, w których dane procesy zachodzą – mniej lub bardziej podobnie do siebie – możemy wywnioskować dokładne zastosowanie matematycznych praw w funkcjonowaniu świata. Według symetrii parzystości, procesy cząstek – takie jak kolizje czy rozkład – powinny zachodzić w taki sam sposób, nawet jeśli wszystkie pozycje i ułożenia cząsteczek znajdą się w odbiciu lustrzanym.
Druga połowa XX wieku była złotym okresem dla fizyki cząstek elementarnych w związku z wynalezieniem nowych akceleratorów cząstek oraz znalezieniem dowodów na to, że parzystość nie zawsze ma prawo funkcjonować. W 1956 roku, teoretycy Tsung-Dao Lee i Yang Chen-Ning udowodnili że taka sytuacja może występować w oddziaływaniu z elektromagnesem oraz potężną siłą jądrową. Nie znaleźli oni jednak żadnych twardych dowodów odnośnie interakcji ze słabą siłą jądrową, odpowiedzialną za procesy takie jak radioaktywny rozkład beta. Zamiast tego stworzyli razem zarys eksperymentu mającego przetestować “załamanie parzystości” w laboratorium.
I tutaj wchodzi Chien-Shiung Wu. Urodzona w 1912 roku w Chinach, przeprowadziła się w 1936 do Stanów Zjednoczonych z zamiarem uzyskania stopnia doktora. Nigdy więcej nie zobaczyła swoich rodziców; doprowadziły do tego II Wojna Światowa oraz rosnąca w Chinach władza komunistyczna. Wu wróciła do kraju dopiero w 1973 roku jako turystka.
Chien-Shiung Wu
31 maja 1912 – 16 lutego 1997
Fizyczka cząstek elementarnych chińsko-amerykańskiego pochodzenia, której odmówiono wręczenia nagrody Nobla
Poświęcona pracy na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, który stał się domem dla przodującego akceleratora cząstek, Wu zarządzała rozkładem beta, pracując nad wojennym Projektem Manhattan mającym na celu zbudowanie pierwszej bomby nuklearnej.
W 1956 roku, Wu zaprojektowała i wprowadziła w życie eksperyment w Narodowym Instytucie Standaryzacji w Maryland, mający przetestować teorię Lee i Yanga. Eksperyment ten opierał się na ochładzaniu atomów beta-radioaktywnego kobaltu-60 do temperatur kriogenicznych na ciągłym polu magnetycznym, by sprawdzić czy wszystkie atomy ułożą się w ten sam sposób. Gdyby emisja cząstek beta przez atomy kobaltu w przestrzeni okazała się asymetryczna, byłby to dowód na to że konserwację parzystości rzeczywiście zaburzono.
I tak też się stało. Odkrycie to było kluczowe dla rozgryzienia zasad, na których opiera się świat – byłaby to wskazówka do poznania prawdy na temat tego jak przełamanie symetrii wpłynęło na wypełnienie wszechświata materią. Kolejne eksperymenty potwierdziły poprawność teorii o zaburzeniu parzystości, za którą Lee i Yang wspólnie otrzymali nagrodę Nobla w 1957 – bez uwzględnienia Wu.
Wygląda na to, że Wu stała się ofiarą seksizmu, który w fizyce utrzymuje się aż do dnia dzisiejszego. Wu kontynuowała swoją pracę na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, otwarcie krytykując zarówno dyskryminację płciową w nauce, jak i represywną politykę chińskiego rządu. Zmarła w 1997 roku w Nowym Jorku, w wieku 84 lat.