Jak ustaliło śledztwo CNN – izraelska armia sprofanowała co najmniej 16 cmentarzy podczas swojej ofensywy lądowej w Gazie, niszcząc nagrobki, przekopując ziemię, a w niektórych przypadkach, wykopując ciała.
W Khan Yunis, na południu Gazy, gdzie trwały intensywne walki, izraelskie siły zniszczyły cmentarz, usuwając ciała, co, jak powiedziały Siły Obronne Izraela (IDF) CNN, było częścią poszukiwań szczątków zakładników porwanych przez Hamas podczas ataków terrorystycznych 7 października.
CNN przeanalizowało zdjęcia satelitarne i materiały wideo z mediów społecznościowych, ukazujące zniszczenie cmentarzy. Dziennikarze CNN również byli na miejscu tych cmentarzy, podróżując z IDF w konwoju (tak zdecydowanie bezpieczniej, bo w konwoje IDF nie uderzają przypadkowe rakiety…).
Zebrane dowody ujawniają systematyczną praktykę tam, gdzie izraelskie siły lądowe posuwały się przez Strefę Gazy.
Celowe niszczenie miejsc religijnych, takich jak cmentarze, narusza prawo międzynarodowe, z wyjątkiem okoliczności związanych z tym, że miejsce to staje się celem wojskowym. Na tej bazie eksperci prawni powiedzieli CNN, że działania Izraela mogą zostać uznane za zbrodnie wojenne.
Rzecznik IDF nie był w stanie wyjaśnić zniszczenia 16 cmentarzy, dla których CNN podało współrzędne, ale powiedział, że wojsko czasami „nie ma innego wyboru”, jak tylko atakować cmentarze, które, według jego twierdzeń, Hamas wykorzystuje do celów wojskowych.
IDF stwierdziło, że ratowanie zakładników oraz odnajdywanie i zwracanie ich ciał jest jednym z kluczowych zadań w Gazie… dlatego ciała zostały usunięte z niektórych grobów.
– Proces identyfikacji zakładników, przeprowadzany w bezpiecznym i alternatywnym miejscu, zapewnia optymalne warunki, profesjonalizm oraz szacunek dla zmarłych – powiedział rzecznik IDF CNN, dodając, że ciała, które nie są ciałami zakładników, są „zwracane z godnością i szacunkiem”.
Jednak wydaje się, że to izraelskie wojsko wykorzystuje cmentarze jako punkty oporu. Analiza zdjęć satelitarnych i filmów, dokonana przez CNN, pokazała, że izraelskie buldożery przekształciły wiele cmentarzy w punkty etapowe, wyrównując duże obszary i wznosząc wały, aby umocnić swoje pozycje.
W dzielnicy Shajaiya w Gazie, wojskowe pojazdy izraelskie można było zobaczyć tam, gdzie kiedyś stał cmentarz, otoczone z każdej strony wałami. Centralna część cmentarza Shajaiya, według lokalnych mediów, została wyczyszczona jeszcze przed nowa ofensywa. Jednakże zdjęcia satelitarne pokazały, że inne części cmentarza zostały niedawno zrównane z ziemią, a obecność IDF była widoczna, począwszy od 10 grudnia.
18 grudnia IDF opublikował nieczytelne zdjęcie, na którym, jak twierdził – na terenie cmentarza Shajaiya – znajdowała się wyrzutnia rakiet Hamasu. CNN nie mogło niezależnie zweryfikować, kiedy ani gdzie zdjęcie zostało zrobione.
Podobną scenę zniszczenia można było zobaczyć na cmentarzu Bani Suheila, na wschód od Khan Yunis, gdzie zdjęcia satelitarne ujawniły celowe i postępujące niszczenie cmentarza oraz tworzenie umocnień obronnych w ciągu co najmniej dwóch tygodni pod koniec grudnia i na początku stycznia.
Na cmentarzu Al Falouja w dzielnicy Jabalya, na północ od miasta Gaza, na cmentarzu Al-Tuffah, na wschód od miasta Gaza, oraz na cmentarzu w dzielnicy Sheikh Ijlin w mieście Gaza, widać zniszczone nagrobki i ciężkie ślady bieżników, które wskazują na przejazd po grobach ciężko opancerzonych pojazdów lub czołgów.
W drodze powrotnej ze Strefy, transporter opancerzony, który przewoził zespół CNN, przejechał bezpośrednio przez nowy cmentarz Bureij w Al-Bureij, obecnie palestyńskim obozie dla uchodźców w centralnej części Gazy. Groby były widoczne po obu stronach nowo wytyczonej drogi gruntowej, co było widać na ekranie wewnątrz pojazdu pokazującym na żywo obraz z kamery przedniej. CNN potwierdziło lokalizację cmentarza, geolokalizując swoje nagranie i tego samego dnia porównując je ze zdjęciami satelitarnymi.
Inne cmentarze przeanalizowane przez CNN na zdjęciach satelitarnych wykazały niewielkie lub żadne oznaki zniszczeń lub umocnień wojskowych. Wśród nich są dwa cmentarze, na których pochowani są polegli żołnierze z I i II wojny światowej, w tym chrześcijanie i niektórzy Żydzi.
Rzecznik IDF nie wyjaśnił, dlaczego duże obszary cmentarzy zostały zrównane z ziemią, aby przekształcić je w punkty oporu, ani dlaczego pojazdy wojskowe parkowały tam, gdzie kiedyś stały groby. – Mamy poważny obowiązek szacunku dla zmarłych i nie ma polityki tworzenia posterunków wojskowych z cmentarzy – powiedział rzecznik dla CNN.
Izraelskie siły poważnie uszkodziły cmentarz w Khan Yunis, kiedy przemieszczały się w okolice kompleksu szpitala Al Nasser i jordańskiego szpitala polowego, zgodnie ze zdjęciami satelitarnymi i filmami wideo, które CNN przeanalizowało i zlokalizowało.
IDF powiedziało CNN, że gdy otrzymuje “kluczowe informacje wywiadowcze lub operacyjne”, przeprowadza “precyzyjne operacje ratunkowe zakładników w konkretnych lokalizacjach, gdzie wskazuje informacja, że mogą znajdować się ciała zakładników”.
Izrael stwierdził, że podczas ataków terrorystycznych Hamasu 7 października wzięto 253 osób jako zakładników i wierzy, że 132 zakładników jest nadal w Gazie – 105 z nich żyje, a 27 nie żyje.
„Nie mogłem znaleźć jej grobu”
Córka Munthera al Hayeka, Dina, zginęła w wojnie w Gazie w 2014 roku. Na początku stycznia odwiedził grób Diny na cmentarzu Sheikh Radwan w Gazie, ale jej tam nie było. Próbował znaleźć grób swojej babci. Też go nie było.
– Siły okupacyjne zniszczyły je i przekopały – powiedział Hayek, rzecznik palestyńskiej grupy opozycyjnej Fatah w Gazie, CNN. – Widoki są przerażające. Chcemy, aby świat interweniował w celu ochrony palestyńskich cywilów.
Mosab Abu Toha, poeta z Gazy, którego prace był publikowane w New York Times i New Yorker, również dowiedział się, że cmentarz, na którym pochowani są jego młodszy brat i dziadek, został poważnie uszkodzony przez izraelskie wojsko.
Teraz bezpieczny w Kairze, Abu Toha powiedział CNN, jak 26 grudnia jego brat zadzwonił do niego z cmentarza Beit Lahia, na północy Gazy, szukając swoich bliskich i nie mogąc ich znaleźć.
Na nagraniu ich wideorozmowy, które zobaczyło CNN, gruzy pokrywają ziemię, gdzie kiedyś stał cmentarz. Ślady bieżników ciężkich pojazdów wojskowych krzyżują się na cmentarzu na zdjęciach satelitarnych.
Liczba ofiar śmiertelnych w Gazie rośnie z dnia na dzień. Ponad 24 000 Palestyńczyków zginęło w izraelskich atakach, według Ministerstwa Zdrowia kontrolowanego przez Hamas w Gazie. Pogrzeby często odbywają się szybko, zgodnie z praktyką islamską, i od początku wojny zmarli często są chowani w masowych grobach. Ogromną część zabitych i rannych stanowią również dzieci.
Pod koniec grudnia Izrael zwrócił ciała 80 Palestyńczyków zabitych w wojnie, mówiąc, że potwierdził, iż nie są to izraelscy zakładnicy wzięci przez Hamas. Palestyńskie raporty medialne w tym czasie mówiły, że zwrócone zwłoki były nie do zidentyfikowania. CNN nie może niezależnie zweryfikować tych twierdzeń.
Szanowanie zmarłych
Eksperci prawa międzynarodowego mówią, że profanacja miejsc pochówku narusza Statut Rzymski, traktat z 1998 roku, który ustanowił i reguluje Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) do orzekania o zbrodniach wojennych, ludobójstwie, zbrodniach przeciwko ludzkości i zbrodniach agresji. Izrael, który pierwotnie wspierał powstanie sądu, sam już nie ratyfikował Statutu Rzymskiego.
Cmentarze są chronione jako „obiekty cywilne” na mocy prawa międzynarodowego i są objęte szczególnymi ochronami, z ograniczonymi wyjątkami.
Cmentarze mogą być atakowane lub niszczone tylko wtedy, gdy druga strona walcząca używa ich do celów wojskowych, lub jeśli jest to uznane za konieczność wojskową, przy czym przewaga militarna uzyskana przewyższa szkody dla obiektów cywilnych.
– Cywilny charakter cmentarza pozostaje do pewnego stopnia nienaruszony. Więc ktoś, kto chce zaatakować cmentarz, nadal musi wziąć pod uwagę rodzaj cywilnego użytkowania grobów i cywilne znaczenie cmentarza oraz musi minimalizować szkody dla tej cywilnej funkcji – powiedziała CNN Janina Dill, współdyrektor Instytutu Etyki, Prawa i Konfliktów Zbrojnych Uniwersytetu Oksfordzkiego
Republika Południowej Afryki podniosła kwestię zniszczenia przez IDF cmentarzy w Gazie jako część swojej sprawy przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, argumentując, że Izrael dopuszcza się ludobójstwa. Izrael zaprzecza temu zarzutowi, ale Dill powiedziała, że choć samodzielne zniszczenie cmentarzy nie równa się ludobójstwu, może przyczynić się do dowodów na intencje Izraela. Niektórzy komentatorzy uważają, że celem jest wyniszczenie narodu palestyńskiego – z jednej strony dużą część rannych i martwych stanowią dzieci, a więc teraźniejszość i przyszłość Palestyny. Przez niszczenie cmentarzy i wszystkiego na drodze IDF wymazywana jest historia i pamięć, a więc przeszłość…
– Ogromne symboliczne znaczenie ma to, że nawet zmarli nie są zostawieni w spokoju – powiedziała dalej Dill. – Międzynarodowe prawo humanitarne chroni godność osób, które są poza walką lub konfliktem, i ta ochrona nie kończy się, gdy umierają.
Jednak przynajmniej w dwóch przypadkach jasne jest, że podjęto starania, aby uszanować zmarłych – na cmentarzach, gdzie nie są pochowani Palestyńczycy.
Zaledwie pół mili od zniszczonego cmentarza Al-Tuffah, na wschód od miasta Gaza, cmentarz zawierający groby głównie brytyjskich i australijskich żołnierzy, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej, pozostaje w dużej mierze nietknięty. Krater na terenie cmentarza pojawia się na zdjęciach satelitarnych między 8 a 15 października, ale poza tym został nietknięty przez wojnę.
Drugi cmentarz administrowany przez Komisję Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów w centralnej części Gazy oferuje jeszcze bardziej dobitny przykład. Zniszczone pojazdy i drogi otaczają cmentarz, ale sam obiekt, na którym pochowani są głównie chrześcijańscy i niektórzy żydowscy żołnierze z I wojny światowej, jest nadal nietknięty.
Izraelscy żołnierze nawet pozowali z flagą izraelską przy grobie żydowskiego żołnierza tam pochowanego, a inne zdjęcie opublikowane w mediach społecznościowych pokazuje czołg stojący na krawędzi cmentarza – co można odczytać jako szacunek dla świętości tego poświęconego miejsca.
Szanowanie niektórych zmarłych, a nie innych, jest sprzeczne z prawem międzynarodowym, powiedziała CNN Muna Haddad, prawniczka zajmująca się prawami człowieka i badaczka traktowania zmarłych.
– To, co się dzieje, jest jasnym naruszeniem tych podstawowych zasad i uznane za zbrodnię wojenną ‘dopuszczanie się naruszeń godności osobistej’ na mocy Statutu Rzymskiego – powiedziała.
Takie działania w kontekście konfliktów zbrojnych podkreślają złożoność stosowania i interpretacji prawa międzynarodowego, a także głębokie napięcia między wymogami wojskowymi a ochroną praw cywilów i zachowaniem godności zmarłych. Nie można się potem dziwić powstawaniu takich graffiti, które coraz częściej pojawiają się w mediach społecznościowych.