W 1986 roku, a dokładnie 26 kwietnia, reaktor numer cztery elektrowni atomowej w Czernobylu eksplodował z ogromną mocą. W wyniku tego wydarzenia wyemitowano 400-krotnie więcej promieniowania niż w momencie zrzucenia bomby atomowej na Hiroshimę w 1945 roku. Zdarzenie to uważa się do tej pory na największą katastrofę nuklearną w historii.
Wokół elektrowni utworzono strefę, z której ewakuowano 350 tysięcy ludzi. Nigdy nie pozwolono im wrócić. Surowe restrykcje stałego osadnictwa dalej istnieją.
Wypadek miał ogromny wpływ na ludzką populację. W kraju pamiętamy picie płynu lugola, ale jednak nie można oszacować, jakie faktyczne były straty ludzkiego życia (spowodowane pośrednio i bezpośrednio). Straty dla środowiska naturalnego były ogromne.
Mówiąc o przyrodzie, to jednym z obszarów najbardziej dotkniętym promieniowaniem był pobliski las sosnowy, który od tego dnia nazywany jest “Czerwonym lasem”. Obszar ten otrzymał najwyższe dawki promieniowania, tak, że drzewa od razu umarły, a liście stały się czerwone. Tak wysokie promieniowanie przetrwało niewiele zwierząt.
Stąd też po wypadku uznano, że obszar stanie się biologiczną pustynią w zasadzie na zawsze. Biorąc pod uwagę czas, w jakim niektóre związki radioaktywne ulegają rozpadowi i zniknięciu ze środowiska, prognoza przewidywała, że obszar ten pozostanie bez życia na wieki.
Czarnobyl i przyroda dzisiaj
Jednak obecnie, 33 lata po wydarzeniu, strefa wykluczenia Czarnobylu, która obejmuje obecne tereny Białorusi i Ukrainy, została ponownie zamieszkana przez niedźwiedzie brunatne, wilki, żubry, rysie, konie Przewalskiego oraz ponad 200 gatunków ptaków oraz innych zwierząt.
W marcu 2019 większość grup badawczych, które pracowały z przyrodą w Czarnobylu, spotkało się w Portsmouth w Wielkiej Brytanii. Ponad 30 badaczy z krajów jak Wielka Brytania, Irlandia, Francja, Belgia, Norwegia, Hiszpania i Ukraina zaprezentowało wyniki swoich prac. Badania prowadzono nad dużymi ssakami, gniazdującymi ptakami, płazami, rybami, trzmielami, a także robakami i bakteriami żyjącymi w rozkładającej się ściółce.
Okazało się, że obszar ten charakteryzuje się dużą bioróżnorodnością. Dodatkowo potwierdzono ogólny brak dużych negatywnych efektów na populację zwierząt i roślin, wynikających z obecnych poziomów napromieniowania. Wszystkie grupy potwierdziły, że populacje wewnątrz strefy wykluczenia są stabilne i żywotne.
Wyraźny przykład bioróżnorodności w dzikiej przyrodzie na tym obszarze widać w projekcie TREE (TRansfer Exposure-Effects), prowadzonym przez Nicka Beresforda z brytyjskiego Centrum Ekologii i Hydrologii. W ramach tego projektu zainstalowano kamery detekcji ruchu w wielu obszarach wykluczonej strefy. Projekt trwał kilka lat, a zarejestrowane zdjęcia oraz materiały video ujawniają obfitą faunę na wszystkich poziomach napromieniowania. To właśnie te kamery zarejestrowały jako pierwsze niedźwiedzie brunatne i żubry na ukraińskiej części strefy, a także wzrost liczby wilków i koni Przewalskiego.
Nawet na najbardziej zanieczyszczonych obszarach wykryto liczne populacje płazów. Znaleziono w tym znaki sugerujące, że życie adaptuje się do warunków związanych z promieniowaniem. Przykładowo, żaby w strefie są ciemniejsze niż te żyjące poza nią, co może być formą ochrony właśnie przed promieniowaniem.
Rzekotka drzewna, Czarnobyl (Ukraina) Maj 2018. Credit: Germán Orizaola
Badania wykryły jednak także negatywne skutki na poziomie indywidualnym. Przykładowo niektóre insekty mają znacznie krótszą żywotność i są bardziej dotknięte pasożytami – zwłaszcza w strefie wysokiego promieniowania. Ponadto niektóre patki wykazują wyższy poziom albinizmu, a także zachodzą inne zmiany fizjologiczne i genetyczne na obszarach o najwyższych zanieczyszczeniach. Efekty te wydają się nie mieć poważnego wpływ na utrzymanie dzikiego życia w strefie wykluczonej.
Ogólny brak wpływu negatywnych efektów na dziką przyrodę w Czarnobylu może być konsekwencją kilku czynników.
Po pierwsze, przyroda może być bardziej odporna na promieniowanie niż uprzednio sądzono. Możliwe też, że niektóre organizmy wykazują duże zdolności adaptacyjne i obronne, co pozwala im radzić sobie z promieniowaniem i żyć w strefie wykluczonej bez szkody. Dodatkowo brak człowieka w tym obszarze jest korzystny dla wielu gatunków, w tym dużych ssaków.
Ta ostatnia opcja sugeruje, że presja, jaką człowiek wywiera na przyrodę, jest większa i bardziej negatywna niż katastrofa nuklearna. Dość smutna wizja (a może po prostu dowód?) wpływu człowieka na środowisko naturalne.
Jaka jest przyszłość Czarnobyla?
W roku 2016 rząd Ukrainy ogłosił ukraińską część rezerwatem przyrody radiologicznej.
Z biegiem lat Czarnobyl stał się doskonałym, naturalnym laboratorium do badań procesów ewolucyjnych w ekstremalnych środowiskach. Wnioski z badań mogą okazać się cenne w innych przypadkach na świecie, gdzie warunki dla środowiska naturalnego drastycznie i szybko się zmieniają.
Obecnie kilka projektów stara się przywrócić obecność człowieka na tym obszarze. Rozkwitła turystyka związana z Czarnobylem. W roku 2018 region ten odwiedziło 700 tysięcy ludzi. Istnieją plany uruchomienia elektrowni słonecznych na tym obszarze oraz rozwój prac leśnych. W zeszłym roku zorganizowano nawet pokaz instalacji artystycznych, a także techno party wewnątrz opuszczonego miasta Prypeć.
Po 33 latach Czarnobyl zmienił się z pustynnego przyrodniczo miejsca na obszar o dużym znaczeniu dla bioróżnorodności. Obecnie powinniśmy pracować nad utrzymaniem integralności tej wykluczonej strefy, jeśli chcielibyśmy zagwarantować, że miejsce to pozostanie schronieniem dla dzikiej przyrody.
[elementor-template id=”82365″]
Źródło: Universidad de Oviedo