W północno-zachodnim Pakistanie kobiety odgrywają kluczową rolę w procesie budowania pokoju. Pomimo wielu wyzwań, takich jak ograniczony dostęp do sprawiedliwości i represje polityczne, kobiety w tym regionie świata aktywnie angażują się w działania na rzecz praw człowieka i równości płci
25. poprawka konstytucyjna z 2018 roku, która formalnie zintegrowała Federalnie Administrowane Obszary Plemienne (FATA) i Prowincjonalnie Administrowane Obszary Plemienne (PATA) z prowincją Khyber Pakhtunkhwa (KPK), przyniosła te regiony do politycznego i prawnego głównego nurtu Pakistanu. Wraz z innymi reformami, poprawka ta mogłaby prowadzić do znaczących postępów w zakresie upodmiotowienia kobiet, w tym tych, które pracowały na rzecz pokoju w regionach dotkniętych konfliktem. Przynajmniej teoretycznie.
Jednak egzekwowanie tych nowych form ochrony kobiet jest nierównomierne. Na przykład, w dystrykcie Khyber, lokalni mieszkańcy przeprowadzili sami kampanię na rzecz zniesienia praktyki swara i… wyceniania panny młodej. Chociaż kampania ta zakończyła się sukcesem, to praktyka ta nadal istnieje w Północnym i Południowym Waziristanie.
Swara to kontrowersyjna zasada (występująca także w Afganistanie), zgodnie z którą młoda dziewczyna jest oddawana w małżeństwo jako forma zadośćuczynienia za przestępstwo popełnione przez członka jej rodziny. Czyny te mogą obejmować morderstwo, napaść czy inne poważne przestępstwo. Celem praktyki swara jest zakończenie konfliktu lub krwawej waśni między dwiema rodzinami lub plemionami. Dziewczyna oddana w ramach swara staje się częścią rodziny ofiary przestępstwa, a jej małżeństwo ma na celu symboliczne zakończenie konfliktu i przywrócenie pokoju.
Swara jest szeroko krytykowana zarówno wewnątrz, jak i poza społecznością Pakistanu. Praktyka ta jest formą przemocy wobec kobiet, narusza ich prawa człowieka i jest niezgodna z prawem międzynarodowym. Wielu aktywistów na rzecz praw człowieka i praw kobiet walczy o zakazanie i jej wyeliminowanie. Chociaż już 2004 roku Pakistan oficjalnie zakazał praktyki swara, to jednak nadal jest ona stosowana w niektórych obszarach kraju, zwłaszcza w odległych i trudno dostępnych regionach.
Lokalny aktywizm
W 2019 roku rząd KPK wybrał prawniczkę Rukhshinda Naz na stanowisko rzecznika praw obywatelskich (na mocy federalnej ustawy o ochronie przed molestowaniem kobiet w miejscu pracy z 2010 roku). Chociaż ustawa dotyczy molestowania w miejscu pracy, to mandat rzeczniczki praw obywatelskich został rozszerzony na ochronę kobiet przed nadużyciami rewaj. Wiele kobiet z całych dystryktów plemiennych zgłosiło skargi.
“Rewaj” to termin używany w Pakistanie do opisania tradycyjnych zwyczajów i praktyk społecznych. Słowo to pochodzi z języka urdu i oznacza “zwyczaj” lub “tradycja”. W kontekście prawnym, rewaj odnosi się do systemu prawa zwyczajowego, który jest stosowany w niektórych obszarach Pakistanu, zwłaszcza w regionach plemiennych. Jest to forma niesformalizowanego prawa, które jest stosowane obok formalnego systemu prawnego. W praktyce, prawo zwyczajowe często ma pierwszeństwo przed prawem krajowym.
Jednakże, podobnie jak w przypadku innych form prawa zwyczajowego, rewaj jest często krytykowany za brak poszanowania praw człowieka, zwłaszcza praw kobiet. Niektóre praktyki, takie jak swara, które zostały już wspomniane, są właśnie częścią prawa zwyczajowego.
Wyzwania związane z dostępem do sprawiedliwości
Jednym z głównych przeszkód w dochodzeniu do sprawiedliwości jest brak profesjonalnej policji na terenie dawnego FATA. Po połączeniu FATA z KPK, elity plemienne i lokalne biurokracje dążące do zachowania swojej władzy – jak można się spodziewać – opierają się na utworzeniu profesjonalnej policji.
Prawa własności i dziedziczenia
Zgodnie z prawem islamskim, kobieta ma prawo do części (choć mniejszej niż jej bracia) majątku swoich rodziców. Często mężczyźni oszukują kobiety lub zmuszają je do zrzeczenia się swoich roszczeń, często na podstawie jirgi.
Jirga to tradycyjny system rozstrzygania sporów w społecznościach plemiennych w Afganistanie, Pakistanie i niektórych innych krajach Azji Południowej i Środkowej. Jest to rodzaj lokalnego zgromadzenia starszych, które podejmuje decyzje na podstawie konsensusu i zasad zwyczajowych. Jirgi często zajmują się sprawami takimi jak spory o ziemię, konflikty rodowe, zbrodnie honorowe i inne kwestie społeczne. Decyzje te są zazwyczaj ostateczne i wiążące dla wszystkich stron sporu.
System jirgi jest często krytykowany za brak poszanowania praw człowieka, zwłaszcza praw kobiet. Decyzje podejmowane przez jirgi często nie są zgodne z formalnym prawem krajowym czy międzynarodowym, a procedury oraz sądy jirgi nie zawsze gwarantują sprawiedliwość i bezstronność.
Jednym z głównych problemów jest fakt, że kobiety zazwyczaj nie mają prawa do udziału w jirgach. Oznacza, że nie mają możliwości wpływania na decyzje, które bezpośrednio wpływają na ich życie. Decyzje jirgi często utrwalają nierówności płci i dyskryminację, na przykład poprzez zatwierdzanie praktyk takich jak wymuszone małżeństwa lub zaaranżowane bez zgody kobiety, praktyki “swara” (opisane wyżej), czy negowanie praw kobiet do dziedziczenia.
Jednak nowe prawo z 2019 roku, Khyber Pakhtunkhwa Enforcement of Women’s Property Rights Act, ma na celu ochronę kobiet przed naruszeniami ich praw do dziedziczenia, upraszczając i przyspieszając spory o własność z udziałem kobiet w sądzie. Prawo to upoważnia również rzecznika prasowego do rozpatrywania skarg kobiet w sporach o ziemię. Jednakże jeszcze spora część kraju kieruje się swoimi prawami zwyczajowymi…
Rola mediów i społeczeństwa obywatelskiego
Podobnie jak podczas protestów w Iranie, aktywistki wykorzystują media społecznościowe i komunikatory do monitorowania i składania raportów, na przykład: o nękanie ruchów społecznych ze strony agencji państwowych lub lokalnych elit. Aktywistki korzystają również z lokalnych stacji radiowych, aby podkreślić ciągłe nadużycia wynikające z praktykowania jirgi. Ich gotowość do podejmowania takiego ryzyka stopniowo wzrasta, pomagając kształtować publiczną debatę w regionie i na całym świecie na temat praw kobiet – zwłaszcza w połączonych dystryktach.
Aktywizm społeczny wśród kurczącej się przestrzeni obywatelskiej
Ruch Pashtun Tahafuz Movement odegrał kluczową rolę w kształtowaniu się debaty publicznej na temat praw obywatelskich i człowieka w byłych terenach FATA i miał znaczący wpływ na państwo wobec ustępstw, takich jak zwolnienie setek nielegalnie zatrzymanych więźniów i usunięcie wielu punktów kontrolnych armii. Kobiety w tym ruchu odgrywają wybitną rolę, w tym wiele tych, których mężowie i synowie zostali zabici lub zniknęli w trakcie trwania konfliktu. Jednak represje państwa wobec ruchu zagrażają jego formie funkcjonowania.
Napięcia między ruchem a wojskiem nasiliły się po tym, jak trzynastu protestujących zginęło w maju 2019 roku w starciu z żołnierzami obsługującymi punkt kontrolny w Północnym Waziristanie. Represje wobec Ruchu Pashtun Tahafuz Movement rozciągają się także na najbardziej znane aktywistki. W jednym z głośnych przypadków, obrończyni praw człowieka i krytyczka wojska – Gulalai Ismail – jest oskarżona o zdradę. Została zmuszona do wyjazdu do USA, ale jej rodzina została w Pakistanie. Jej ociec jest celem działań agencji bezpieczeństwa.
Partie polityczne, kobiety i głosowanie
Zniesienie Frontier Crimes Regulations i połączenie FATA i PATA z KPK stworzyło nowe możliwości dla kobiet z terenów plemiennych do uczestnictwa w lokalnej, regionalnej i krajowej polityce. Początkowo skoncentrowane na podstawowych potrzebach, takich jak czysta woda pitna i zdrowie, aktywistki na rzecz praw człowieka w tych regionach dążą teraz do bardziej ambitnych agend wokół politycznego upodmiotowienia kobiet. Coraz częściej uważają, że w lepszy sposób zapewnią opiekę zdrowotną, edukację i możliwości ekonomiczne, jeśli zaangażują się mocniej w tworzenie polityki kraju.
Ograniczenia i wyzwania
Jednak mimo postępów w tym zakresie pozostaje nadal wiele wyzwań. Niektóre kobiety w KPK były skłonne do głosowania i aktywnego udziału w wyborach jako kandydatki, ale zyskały niewielkie wsparcie nawet od wyraźnie liberalnych partii, takich jak ANP i Pakistan Peoples Party. Będąc głównymi celami przemocy ze strony wojska, obie partie były niechętne do wystawiania kobiet podczas ogólnych wyborów w 2013 roku, obawiając się represji ze strony władz.
Podsumowanie i wnioski
Można z całą śmiałością stwierdzić, że 25. poprawka była najbardziej przemyślanym i niezbędnym ruchem parlamentu w celu stabilizacji plemiennego pasa. Ruch ten dotyczy głównie kobiet, które mają najwięcej do zyskania dzięki tym zmianom, zarówno społecznie, ekonomicznie, jak i politycznie.
Kobiety w Pakistanie mogą cieszyć się obecnie też większą swobodą w dążeniu do działań na korzyść pokoju, bezpieczeństwa i życia obywatelskiego swoich społeczności. Chociaż reformy te są nadal w fazie rozwoju, to mają potencjał przynieść znaczne korzyści kobietom na różnych płaszczyznach życia.
Jednakże, aby te korzyści mogły zostać zrealizowane, konieczne jest dalsze wsparcie dla tych reform i ich pełne wdrożenie. Obserwując cały proces i zmiany w Pakistanie, łatwo zauważyć, że to właśnie kobiety mają kluczową rolę do odegrania w procesie budowania pokoju i że ich wkład jest niezbędny dla trwałej stabilności i promowania praw człowieka.