Teorie spiskowe powstawały na przestrzeni wieków, jednak niedawno stały się one jeszcze bardziej popularne, najprawdopodobniej dzięki aktywnemu wkładowi Prezydenta Stanów Zjednoczonych w przyjmowanie i tworzenie nowych teorii.
Biorąc pod uwagę fakt, że jest to mało prawdopodobne, by konkretna teoria spiskowa stała się głównym nurtem w społeczeństwie, co właściwe przyciąga do nich ludzi?
Nowe badania Josha Harta, profesora nadzwyczajnego psychologii, sugerują, że ludzie z pewnymi cechami charakteru i stylami poznawczymi, są bardziej skłonni wierzyć w teorie spiskowe. Badania te zostały niedawno opublikowane w ,,Journal of Individual Differences”.
– Ci ludzie mają zwyczaj być bardziej podejrzliwi, nieufni, ekscentryczni, mają potrzebę czuć się wyjątkowi oraz z tendencją do postrzegania świata jako z natury niebezpieczne – mówi Hart. – Są również bardziej skłonni do wyłapywania wzorów, które mogą nie istnieć. Ludzie, którzy niechętnie poddają się teoriom spiskowym mają przeciwne cechy.
Hart i jego studentka, Molly Graether ‘17, przebadali ponad 1200 amerykańskich dorosłych. Uczestnikom zadano serię pytań dotyczących ich cech charakteru, przekonań politycznych oraz profilu społecznego. Zapytano ich również, czy zgadzali się z najbardziej pospolitymi teoriami spiskowymi, takimi jak: ,,Głowy państw są jedynie pionkami, gdyż prawdziwa władza na świecie skupia się w rękach małych, nieznanych grup.” oraz ,,Naukowcy manipulują, fabrykują lub utajniają fakty w celu oszukania społeczeństwa.”
– Poprzednie badania wykazały, że ludzie skłaniają się w kierunku teorii spiskowych, które potwierdzają ich przekonania polityczne. Republikanie są zdecydowanie częściej wierzyli, że globalne ocieplenie jest oszustwem lub w to, że Barack Obama nie urodził się w Stanach Zjednoczonych. Demokraci byli bardziej skłonni uważać, że podczas swojej kampanii Trump był w zmowie z Rosjanami – wyjaśnia Hart.
Niektórzy notorycznie wierzą najbardziej typowym teoriom spiskowym, jak na przykład to, że polityką światową sterują nieznane grupy specjalnie uprawnionych osób, lub że naukowcy systematycznie zwodzą społeczeństwo. Oznacza to, że w grę mogą wchodzić cechy charakteru lub indywidualne różnice.
Hart i Graether chcieli bazować na wcześniejszych badaniach, sprawdzając, na ile wcześniej wymienione cechy mogą wyjaśniać najbardziej popularne teorie spiskowe. Badając wiele cech jednocześnie, para mogła określić, które z nich są najważniejsze.
– Wyniki naszych badań wyraźnie pokazały, że najważniejszym wskaźnikiem przekonań konspiracyjnych była konstelacja cech osobowości określanych zbiorowo jako ,,schizotypy” – mówi Hart.
Określenie to zapożycza swoją nazwę od schizofrenii, jednak nie oznacza klinicznej diagnozy. Badanie Harta pokazało, że zwolennicy teorii spiskowych mają wyraźne tendencje poznawcze; byli bardziej skłonni do oceniania bezsensownych stwierdzeń jako ważne i znaczące w porównaniu do tych, którzy w teorie spiskowe nie wierzą. (tendencja znana w języku angielskim jako ,,BS receptivity”).
W rezultacie, byli bardziej skłonni do przyznawania, że obiekty nieożywione – trójkąty poruszające się po ekranie komputera- działały celowo.
– Innymi słowy, wykrywali znaczenie i motyw, tam gdzie inni tego nie dostrzegali.- tłumaczy Hart.
Więc co to wszystko oznacza?
– Po pierwsze, pomaga to zrozumieć, że teorie spiskowe różnią się od światopoglądów w ten sposób, że są z gruntu ponure – objaśnia Hart. – To odróżnia je od zazwyczaj podnoszących na duchu przesłań przekazywanych przez, powiedzmy, wierzenia religijne i duchowe. Na pierwszy rzut oka może wydawać się to paradoksalne. Jednakże, jeżeli jesteś osobą, która patrzy na świat i widzi chaotyczny, złowrogi krajobraz pełen bezsensownej niesprawiedliwości i cierpienia, może w przeświadczeniu, że jest ktoś, lub jakaś mała grupa ludzi, która jest za to odpowiedzialna, da się znaleźć chociaż odrobinę otuchy. Jeżeli coś podejrzanego faktycznie się dzieje, można coś z tym zrobić.
Hart ma nadzieję, że jego badanie posunie naprzód rozumienie dlaczego niektórzy są bardziej zainteresowani teoriami spiskowymi niż inni. Dodaje jednak, że warto wspomnieć o tym, że badanie nie odnosi się do tego, czy teorie spiskowe są prawdziwe.
– Po Watergate, amerykańskie społeczeństwo nauczyło się, że z pozoru cudaczna spekulacja o machinacji potężnych aktorów może być czasami trafna. – powiedział. – I kiedy teoria spiskowa okazuje się być prawdziwa, ludzie z konspiracyjnym nastawieniem mogą być jednymi z pierwszych, którzy ją wychwycą, podczas gdy inni są zwodzeni.
Tak, czy owak, jest ważne, aby zdawać sobie sprawę z tego, że kiedy rzeczywistość jest niejednoznaczna, nasze osobowości i błędy poznawcze sprawiają, że przyjmujemy te, a nie inne przekonania. Ta wiedza może pomóc nam zrozumieć nasze własne intuicje.
Źródło: Something’s Going on Here: Psychological Predictors of Belief in Conspiracy Theories (Journal of Individual Differences, 2018), Union College