Emmanuelle Charpentier z Instytutu Maxa Plancka w Niemczech i Jennifer Doudna z Uniwersytetu Kalifornii w Berkeley otrzymały tegoroczną nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za pionierskie opracowanie narzędzia do edycji genomu CRISPR-Cas9. Para została doceniona za pracę nad tą szeroko stosowaną techniką, której używa się między innymi w tworzeniu nowych leków, czy uprawach.
– Jest to metoda, która może zapewnić ludzkości wielkie możliwości – powiedział Claes Gustafsson z Komitetu Noblowskiego w dziedzinie chemii, przemawiając po ogłoszeniu nagrody w Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.
– Zdałam sobie sprawę, że jestem bardzo emocjonalna– powiedziała Charpentier na wieść o tym, że zdobyła nagrodę. Tylko pięć kobiet otrzymało wcześniej ten zaszczyt. Zapytana o swój pogląd na temat bycia częścią pierwszego w pełni kobiecego zespołu, który wygrał, powiedziała, że uważa się przede wszystkim za naukowca. Miała jednak nadzieję, że będzie to “pozytywne przesłanie” dla młodych kobiet, które chcą rozpocząć karierę naukową.
Charpentier utorowała drogę dla CRISPR, który umożliwia naukowcom identyfikację konkretnego fragmentu DNA w komórce, a następnie jego edycję. Może to być wykorzystane w zapobieganiu chorobom u ludzi lub uczynienia żywności zdrowszą. Jak zauważył Gustafsson, technikę można wykorzystać do naprawy uszkodzeń genetycznych, takich jak mutacja genu powodująca anemię sierpowatą.
Rozwój CRISPR nastąpił, kiedy Charpentier badała bakterie gatunku Streptococcus pyogenes, które powodują liczne choroby u ludzi. Zidentyfikowała cząsteczkę znaną jako tracrRNA, mechanizm obronny, który rozszczepia DNA inwazyjnych wirusów. W 2011 r. jej praca została opublikowana w czasopiśmie Nature, co przyniosło jej sławę.
Tego roku poznała Doudnę, ekspertkę w RNA, czyli cząsteczkę podobną do DNA, która niesie informacje do naszych komórek. Wspólnie, naukowczynie odtworzyły w laboratorium zdolność bakterii do rozszczepiania DNA, co komitet noblowski określił jako “genetyczne nożyczki w probówce”. Edycja genów była możliwa przed ich odkryciami, ale dzięki ich pracy stała się znacznie tańsza, szybsza i bardziej dostępna.
Narzędzie to było czasem wykorzystywane w kontrowersyjny sposób, przede wszystkim przez chińskiego badacza He Jiankui, który w 2018 roku stworzył “dzieci CRISPR” poprzez edycję kilku embrionów. Nie odnosząc się bezpośrednio do pracy He, Pernilla Wittung-Stafshede w komitecie noblowskim stwierdziła – Etyka, prawa i regulacje są tu niezwykle ważne.
Charpentier powiedziała, że pośrednio CRISPR może pomóc w pracach nad szczepionką przeciwko Covid-19, ponieważ trwają badania z wykorzystaniem tego narzędzia w celu znalezienia składników i cząsteczek, które są ważne dla replikacji wirusa SARS-CoV-2. – Te odkrycia mogą pomóc w rozwoju szczepionki – powiedziała.