Chociaż zdrowie psychicznie nie jest bezpośrednim miernikiem fizjologii stresu, to nie można go zignorować w kontekście przemocy psychicznej wobec dzieci. Fizjologia stresu, czyli zespół fizjologicznych reakcji organizmu to gałąź fizjologii, która zajmuje się bardzo istotnym i obszernym tematem, jakim jest właśnie stres.
Pojawia się coraz więcej dowodów naukowych, że zaburzenia psychicznie obejmują zmiany fizjologiczne, takie jak podwyższone zapalenia w organizmie (o czym pisaliśmy tutaj). Ponadto, niektóre badania sugerują, że narażenie dziecka na przemoc ma największy wpływ na przyszłe zdrowie, zwłaszcza na rozwój zaburzeń psychicznych.
Niepełnosprawność spowodowana zaburzeniami psychicznymi wzrasta szczególnie w rozwiniętych krajach zachodnich, gdzie w obecnej sytuacji światowej obciążenie chorobami zakaźnymi jest zdecydowanie podwyższone. W dodatku schorzenia psychiatryczne towarzyszą przez około 40% lat życia osobom żyjącym z tymi niepełnosprawnościami. Takie informacje znajdujemy w wydanym w 2001 roku przez Światową Organizację Zdrowia raporcie o zdrowiu globalnym.
Powiązania pomiędzy wiktymizacją dzieci i zaburzeniami psychicznymi u dorosłych zostały zgłoszone w odniesieniu doświadczania na przemoc domową, przemoc fizyczną, wykorzystywanie seksualne, przemoc emocjonalną i zaniedbanie. Badania przeprowadzone w 2010 roku podważyły również pogląd, że wiktymizacja zastraszania jest nieszkodliwa, wykazując, że zwiększa ona ryzyko wystąpienia problemów psychiatrycznych.
Łącznie dowody wykazują, że doświadczanie przemocy w dzieciństwie wiąże się z ryzykiem wystąpienia wielu rodzajów zaburzeń psychicznych, a do tego ich współwystępowania, niekorzystnego przebiegu tych zaburzeń, no i słabej reakcji na leczenie. Trudno zidentyfikować zaburzenie, z którym przemoc w dzieciństwie nie jest związana. Jest to w znacznym stopniu związane z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami lękowymi, zachowania, a także zaburzeniami nadużywania wszelkich substancji. W dodatku osoby dorosłe będące w dzieciństwie ofiarami przemocy mają ryzyko występowania więcej niż jednego zaburzenia jednocześnie.
Jednym z ostatnich odkryć jest fakt, że wiktymizacja przemocy w dzieciństwie jest również związana ze schizofrenią, psychozą i objawami psychotycznymi.
W odniesieniu do przebiegu choroby metaanaliza wykazała, że złe traktowanie w dzieciństwie powoduje niekorzystny przebieg depresji – zarówno poprzez nawroty, jak i jej uporczywość. Mniej jest natomiast dostępnych dowodów na temat przebiegu (a nie występowania w ogóle) innych zaburzeń. Jednak w badaniach przeprowadzonych w Dunedin (Nowa Zelandia) wykazano, że maltretowanie w dzieciństwie istotnie jest powiązane z nawracającym przebiegiem zaburzeń depresyjnych, ale także zaburzeń lękowych, uzależnienia od alkoholu oraz narkotyków. Natomiast jeżeli chodzi o reakcje na leczenie, metaanaliza badań klinicznych wykazała, że leczenie depresji u osób, które w dzieciństwie doświadczały przemocy, wiązało się z podwyższonym ryzykiem braku odpowiedzi na leczenie lub nawrotu choroby w trakcie leczenia.
Jak dobre są dowody i jak silne jest połączenie przemocy z problemami ze zdrowiem psychicznym? W aspekcie naukowym, jak zwykle wszystko zależy od metodologii badania. Obecnie doświadczanie przemocy w dzieciństwie jest powszechnie łączone z przyczyną zaburzeń psychicznych. Ale fakt ten jest dość świeży – jeszcze niecałe 40 lat temu maltretowanie w dzieciństwie nie było w ogóle uwzględniane w większość etiologicznych teorii dotyczących zaburzeń psychicznych. Po części działo się tak dlatego, że wiele form przemocy uznawane było za zbyt rzadkie oraz trudne do sklasyfikowania, aby je uwzględnić jako wskaźniki. W latach 70. praktycznie żadne z podłużnych badań epidemiologicznych nie zajmowały się kwestiami narażenia na doświadczenia przemocy zwłaszcza w dzieciństwie.
To podkreśla fakt, jak całkiem niedawno nasza świadomość zaczęła rozumieć, jakie szkody wyrządza się nie tylko na bieżąco dziecku, ale jakie zrzuca się na niego konsekwencje w wieku dorosłym.
W rezultacie wiele informacji łączących wiktymizację z powodu przemocy w dzieciństwie z zaburzeniami psychicznymi u dorosłych, opiera się na retrospektywnych raportach osób dorosłych z lat dzieciństwa. Gromadzone tak dane mogą wprowadzać jednak błędy poznawcze oraz być podważane. Z danymi retrospektywnymi możliwe są takie zagrożenia, jak naturalne zapominanie czy teleskopowanie – czyli kiedy ludzie przybliżają w czasie zdarzenia, które miały miejsce dawno temu. Do tego trzeba dodać jeszcze uprzedzenia wynikające z samej wiedzy jak i woli respondentów, a do tego przekaz był zależny od stanu emocjonalnego badanych.
Pomimo tych powodów do ostrożności, pojawiły się przekonujące badania ze wskaźnikami wykazującymi i potwierdzającymi, że przemoc w dzieciństwie prowadzi do złego stanu zdrowia psychicznego w okresie dojrzewania i potem dorosłości.
Pomimo, że wiktymizacja retrospektywna jest silnie związana z zaburzeniami psychicznymi, to naukowcy sugerują, że należy zachować rozsądek podczas szacowania, w jakim stopniu obciążenie związane z chorobami psychicznymi w populacji mogłoby zostać zmniejszone, gdyby wszystkie dzieci doświadczające przemocy były na bieżąco skutecznie leczone i wspierane.
Dobrym znakiem jest fakt, że istnieją wyraźne, indywidualne różnice w reagowaniu i radzeniu sobie z przemocą. Stąd część dzieci, które są ofiarami przemocy nie zawsze rozwija w sobie zaburzenia psychiczne w przyszłości.
Źródło:
- Childhoodexposure to violence and lifelonghealth: Clinicalintervention science and stressbiologyresearchjoinforces (DevPsychopathol 2013)
- Effects of stressthroughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition (Nature ReviewsNeuroscience 2009)
- Bullyingvictimization in youths and mentalhealthproblems: ‘Much adoaboutnothing’? (PsychologicalMedicine 2010)
- Childhoodmaltreatmentpredictsunfavorablecourse of illness and treatmentoutcome in depression: A meta-analysis (American Journal of Psychiatry 2012)
- Adaptivecopingunderconditions of extremestress: Multilevelinfluences on the determinants of resilience in maltreatedchildren (Coping& the Development of Regulation. Vol. 124. 2009)