Stany zapalne są elementem wrodzonej, naturalnej reakcji immunologicznej – naszego mechanizmu obronnego, który umożliwia rozpoznanie antygenów mikroorganizmów i wyzwala szybką odpowiedź przeciwko nim.
Zapalenie jest wywoływane przez “induktory”, które mogą być zarówno egzogenne jak endogenne. Egzogenne obejmują czynniki mikrobiologiczne, alergeny oraz inne czynniki podrażniające, a także ciała obce oraz związki toksyczne.
Endogenne “induktory” obejmują sygnały biologiczne wytwarzane przez tkanki zestresowane, uszkodzone lub z innego powodu nieprawidłowo funkcjonujące. W odpowiedzi na te sygnały wrodzony układ odpornościowy tworzy odpowiedź obejmującą naczynia krwionośne, białe krwinki i tak zwane białka ostrej fazy (grupa białek surowicy krwi syntetyzowanych przez wątrobę, których stężenie we krwi zmienia się w wyniku odpowiedzi na proces zapalny). Skuteczna odpowiedź zapalna pozwala wyeliminować sygnały, które wywołały tę reakcję. Potem powinno wystąpić ustąpienie odpowiedzi organizmu oraz próba naprawy tych tkanek.
Jeśli te induktory stają się chroniczne, to faza ustąpienia stanu zapalnego nie może wystąpić. Wówczas ostra odpowiedź zapalna, która w sposób normalny nas chroni, może stać się szkodliwym, przewlekłym stanem. Trzeba pamiętać, że reakcja zapalna nie rozróżnia induktorów stanu zapalnego (np. atakujących mikroorganizmów) od otaczających tkanek. W takiej sytuacji – przewlekłych stanach zapalnych – mogą wystąpić niepożądane efekty, takie jak znaczne uszkodzenie tkanek. W skutek tego mogą rozwinąć się choroby układu krążenia, a także cukrzyca typu 2 oraz demencja.
Analiza rodzaju badań, w których można obserwować te same osoby wielokrotnie na przestrzeni wielu lat (czyli strategia porównań podłużnych lub po prostu badanie podłużne, badanie longitudinalne ), sugeruje, że nawet niewielki wzrost biomarkerów zapalenia osocza, takich jak białko C-reaktywne (CRP – czyli jedno z białek tzw. ostrej fazy, pojawiające we krwi jako konsekwencja stanu zapalnego), zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Podwyższony stan zapalenia jest również powiązany z ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych. Chociaż stany zapalne już niejednokrotnie były wiązane z zaburzeniami psychicznymi, to związek przyczynowy najczęściej odnosi się do rozwoju depresji.
Wiele odkryć eksperymentalnych dzięki modelom zwierzęcym sugeruje, że wpływ stresu doświadczanego we wczesnym okresie życia ma długoterminowy wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego, zwłaszcza w zakresie stanów zapalnych. Badania obserwacyjne na ludziach wykazują również, że przemoc wobec nieletnich jest powiązana z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego i z podwyższonym poziomem stanów zapalnych.
Badanie przeprowadzone w Dunedin (Nowa Zelandia) pozwala znaleźć powiązanie między dzieciństwem i jego skutkami w późniejszym życiu. Takie badanie zostało przeprowadzone na dzieciach, które były narażone na surowe dzieciństwo, przemoc fizyczną, wykorzystywanie seksualne, uciążliwe zmiany opiekunów oraz porzucenie przez matkę. Okazało się, że w porównaniu z niemaltretowanymi dziećmi, były one prawie dwa razy bardziej narażone na występowanie podwyższonych poziomów wielu istotnych klinicznie biomarkerów stanów zapalnych, takich jak wspomniane CRP, fibrynogen oraz liczba białych krwinek w wieku dorosłym.
Efekty te były niezależne od wpływu innych współwystępujących przeciwności we wczesnym okresie życia, stresu w wieku dorosłym, ogólnego stanu zdrowia oraz obecnych na czas badań innych, aktywnych infekcji. Wśród 12-letnich uczestników, biorących udział w jednym z badań badanie longitudinalnych przeprowadzonych w 2011 roku w Wielkiej Brytanii, maltretowane dzieci, które doświadczały depresji już w młodszym okresie dzieciństwa, wykazywały podwyższony poziom stanów zapalnych.
Wyniki te nie mogły zostać usprawiedliwione towarzyszącymi elementami jak trudna sytuacja społeczno-ekonomiczna rodziny czy otyłość.
Inne badania wykazało, że zarówno dzieci przebywające w placówkach opiekuńczych, które mieszkają w domach dziecka, jak i dzieci z potwierdzonymi przypadkami przemocy, które nadal mieszkają z rodzicami, wykazywały podwyższone stężenie IgA związane z wirusem opryszczki zwykłej.
Immunoglobuliny typu A (IgA) są najważniejszymi cząsteczkami swoistej odpowiedzi odpornościowej związanej z błonami śluzowymi. Dzięki ich bardzo dużej dobowej produkcji organizm chroni się przed wnikaniem bakterii, wirusów i cząsteczek pokarmowych. Dlatego zarówno niedobór, jak i nadmiar przeciwciał IgA może wskazywać na toczącą się patologię. Wskazuje to na osłabienie nabytej odpowiedzi immunologicznej na reaktywację tego wirusa.
Ten wpływ przemocy wobec dzieci na stany zapalne został potwierdzony w rozlicznych, niezależnych badaniach. Ponadto zaobserwowano, że zmiany zapalne u nieletnich ofiar przemocy pojawiają się nie tylko w dzieciństwie, ale występują również w życiu dorosłym.
Niektóre badania sugerują, że związki między stresem w dzieciństwie a stanami zapalnymi są najsilniejsze u osób z depresją. Ponieważ przemoc wobec dzieci może wpływać na długoterminowe problemy zdrowotne wywołane chronicznymi stanami zapalnymi, to zaprzestanie procesu wiktymizacji – zarówno zakończenie doświadczania przemocy, jak i przebycie odpowiedniej terapii – mogą potencjalnie zmniejszyć obciążenia zdrowotne wywołane przez osoby, które się znęcały na dzieckiem.
Źródła:
- Childhood exposure to violence and lifelong health: Clinical intervention science and stress biology research join forces (Dev Psychopathol 2013)
- Origin and physiological roles of inflammation (Nature 2008)
- Association of fibrinogen, C-reactive protein, albumin, or leukocyte count with coronary heart disease: meta-analyses of prospective studies (JAMA)
- Are psychiatric disorders inflammatory-based conditions? (Psychiatric Times)
- Elevated inflammation levels in depressed adults with a history of childhood maltreatment (Arch Gen Psychiatry 2008)
- Early childhood stress is associated with elevated antibody levels to herpes simplex virus type 1. (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2009)