Różnica między kulturami charakteryzującymi się indywidualizmem i myśleniem analitycznym, a tymi ukierunkowanymi na kolektywizm i myślenie holistyczne miałaby korzenie w różnych metodach upraw typowych dla dwóch najpopularniejszych zbóż na świecie. Badanie przeprowadzone przez amerykańskich naukowców sprawdziło tę sugestywną hipotezę w różnych regionach Chin, wykazując, że rodzajowi zastosowanej uprawy odpowiada wyraźna dominacja jednego lub drugiego wspomnianego stylu myślenia.
Dominacja w danym społeczeństwie kultury indywidualistycznej lub kolektywistycznej, stylu myślenia bardziej analitycznego lub bardziej całościowego, ma związek z rodzajem upraw rolnych, które ukształtowały starożytne wspólnoty. W szczególności uprawa pszenicy sprzyjałaby rozwinięciu się kultury analityczno-indywidualistycznej, uprawa ryżu natomiast uwarunkowałaby podstawy kultury holistyczno-kolektywistycznej. Taką hipotezę sformułował Thomas Talhelm z Uniwersytetu Virginia w Charlottesville oraz zespół psychologów z Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor i z Beijing Normal University w Pekinie w drodze przeprowadzonego badania, które stanowi wkład w długą debatę na temat genezy różnic między kulturą wschodnią i zachodnią.
Niektóre teorie łączą tendencję indywidualistyczną ze wzrostem zamożności i wykształcenia (teoria modernizacji), inne wiążą tendencją do izolacji i kolektywistyczną z wysoką częstością występowania chorób zakaźnych, jeszcze inne (teorie bytu) zwróciły uwagę na fakt, że niektóre rodzaje hodowli wymagały większej współpracy.
Teorie te łączy jednak wspólna wada – mają one charakter w znacznym stopniu spekulacyjny. Wszystkie opierają się na porównaniu kultur w kontekstach geograficznych – kultur o odmiennych instytucjach, religiach i dziedzictwach genetycznych. Skrajna różnorodność powyższych czynników – mimo, że mogą przyczyniać się w pewnym stopniu do różnicowania ? sprawia, że stają się mylące, to znaczy utrudniają sprawdzenie, czy jeden z nich, i ewentualnie który, jest faktycznie dominujący czy decydujący.
W wyniku opublikowanego na łamach Science badania, które potwierdza wersję teorii bytu powiązaną z rolnictwem, Talhelmowi udało się natomiast wyeliminować większość z tych mylących czynników, ponieważ przeprowadzono je w Chinach, głównie w regionach, różniących się przede wszystkim rodzajem zaadoptowanego do uprawy zboża: ryżu lub pszenicy.
Podczas czteroletniego pobytu w Chinach Talhelm, interesujący się już wcześniej kwestią różnorodności kulturowej, zauważył, że to, co odznaczało w sposób bardziej wyraźny mieszkańców północnych regionów od mieszkańców południowych prowincji było podejście indywidualistyczne do życia. Różnica była szczególnie widoczna w niektórych regionach na brzegach rzeki Jangcy, oddzielającej również obszary, na których uprawia się ryż od tych, na których rośnie pszenica.
Uprawa ryżu jest wyjątkowo pracochłonna i wymaga w przybliżeniu dwa razy więcej godzin pracy (począwszy od siewu, a skończywszy na zbiorze) niż uprawa pszenicy. Ponadto, ryż uprawia się na terenach nawadnianych, wymagających wspólnego korzystania z wód oraz budowy zapór i kanałów, które z kolei potrzebują stałej konserwacji. Zmusza to rolników uprawiających ryż do ścisłej współpracy na rzecz rozwoju i utrzymania niezbędnej infrastruktury uprawy.
Spostrzeżenie powyższego faktu zrodziło tezę, że “ryż dostarcza bodźców ekonomicznych do współpracy sprawiając, że populacje uprawiające go od wielu pokoleń stały się bardziej współzależne, a społeczeństwa, w których jednostki nie zależą w dużym stopniu od siebie stawiają na wolność i indywidualizm”.
W celu weryfikacji wysuniętej hipotezy Talhelm wykorzystał dobrze znany w psychologii związek między tendencjami indywidualistycznymi i analitycznym stylem myślenia z jednej strony, a tendencjami kolektywistycznymi i holistycznym stylem myślenia z drugiej. Myślenie analityczne polega na rozdrabnianiu rzeczy na części składowe i przypisywaniu tych części do kategorii stworzonych w oparciu o pewne zasady. Myślenie holistyczne natomiast koncentruje się na relacjach między przedmiotami lub osobami w konkretnych, charakterystycznych dla nich kontekstach, w odniesieniu do których (a nie na podstawie logicznych reguł) oceniane jest ich podobieństwo.
Talhelm z pomocą kolegów posłużył się zatem szeregiem standardowych testów psychologicznych w celu oceny myślenia analitycznego (i indywidualizmu) studentów wyższych uczelni pochodzących z chińskich prowincji, w których uprawia się pszenicę albo ryż.
Zgodnie z przewidywaniami roboczej hipotezy naukowcy zaobserwowali, że wśród uczestników badania pochodzących z prowincji, w których uprawia się ryż, holistyczny styl myślenia był znacznie bardziej rozpowszechniony niż wśród tych wywodzących się z prowincji, w których dominuje uprawa pszenicy. Ponadto, osoby pochodzące z prowincji pól ryżowych wykazywały również większą tendencję do preferowania członków ich grupy społecznej, objawiającą się nagradzaniem ich lub usprawiedliwianiem, przejawiając tym samym większą skłonność do form solidarności/faworyzowania typowych dla kultur bardziej kolektywistycznych.
Źródło: Science