Przekazywanie zwyczajów, tradycji i kultury z generacji na generację jest typowe dla niewielu gatunków poza ludźmi. Spośród nich można wyróżnić szympansy, które przejawiają dużą różnorodność kulturową oraz umiejętność używania narzędzi. Mimo, że te umiejętności zostały już skrupulatnie udokumentowane przez długoterminowe stanowiska badawcze, kulturowy repertuar szympansów wśród różnych populacji wciąż pozostaje nieznany.
Aby lepiej zrozumieć tę różnorodność badacze z Instytutu Antropologii ewolucyjnej Maxa Plancka w 2010 roku rozpoczęli inicjatywę ,,Program panafrykański: kulturalny szympans” (PanAf). Korzystając ze standardowego protokołu, badacze rozstawili kamery, zebrali próbki i zarejestrowali dane ekologiczne z tymczasowych oraz długoterminowych stanowisk badawczych z całej Afryki.
Przed rozpoczęciem badań sądzono, że polowanie na termity odbywa się w dwojaki sposób: poprzez użycie jednego lub wielu narzędzi, wydobywając owady z naziemnych lub podziemnych termitier. Dzięki uważnemu studiowaniu technik używanych do polowania na termity, główny autor Christophe Boesch stworzył katalog zachowań (etogram) dla każdego szympansa objętego badaniem.
Odnaleziono aż 38 technicznych elementów tworzących rozmaite techniki polowania na owady, które zostały połączone w różny sposób w każdej społeczności szympansiej. Ponadto, osobniki z tej samej społeczności miały więcej wspólnych elementów technicznych polowań oraz unikalnych połączeń elementów w porównaniu do szympansów z innych grup.
– Różnorodność technik polowań na termity wśród szympansów była dla mnie dużym zaskoczeniem. Każda społeczność nie tylko ma swój własny, unikatowy sposób polowań, ale także łączy wiele elementów w specyficzne etykiety polowań na termity – tłumaczy Christophe Boesch. – Najbardziej uderzającym przykładem jest to, że szympansy Wonga Wongue z Gabonu zazwyczaj kładą się na boku, by polować na termity, natomiast szympansy z Kamerunu opierają się na łokciach. Z kolei szympansy Goualougo z Demokratycznej Republiki Konga siadają na ziemi.
Ponieważ społeczności szympansów żyją w podobnych środowiskach i mają dostęp do tych samych zasobów, można wykluczyć różnice ekologiczne w zaobserwowanych rozbieżnościach. – Popiera to ideę, że szympansy są zdolne do imitowania społecznych technik polowania na termity, co wykracza poza alternatywne wyjaśnienia, jakoby każdy osobnik miałby wymyślać techniki za każdym razem, gdy się ich uczy – mówi współautorka projektu, Ammie Kalan.
Zupełnie jak w ludzkiej etykiecie, nie wszystko zasadza się na zwiększonej efektywności, a raczej na podporządkowaniu się zwyczajom reszty grupy. Pośród ludzi można zaobserwować to zjawisko w różnych kulturach pałeczek w Azji. – Przykładowo, w Tajlandii i Japonii pałeczki nie tylko mają inny kształt, ale również trzyma się je w inny sposób, co przypomina to, co widzimy tutaj z szympansami. W La Belgique w Kamerunie szympansy upodobały sobie wyskubywanie włókien patyka w celu uzyskania długiej szczotki. Następnie pokrytą termitami szczotkę kładą na nadgarstku podczas jedzenia. Z drugiej strony w innym miejscu w Kamerunie, zwanym Korup, szympansy nie tworzą szczotek. Zamiast tego używają ust, by potrząsnąć wystawionym patykiem, gdy jest w kopcu – Christophe Boesch.
Wśród ludzi, różnorodność kulturowa została udokumentowana w setkach różnych populacji, co może tłumaczyć dlaczego w porównaniu kultura szympansia wydaje się być bardzo ograniczona. – To, co wcześniej wiedzieliśmy o szympansach pochodziło z co najwyżej 15 społeczności – zauważa współautor Hjalmar Kuehl – Dzięki PanAf byliśmy w stanie przestudiować o wiele więcej społeczności, co sprawiło, że mogliśmy nauczyć się o bogactwie zróżnicowania oraz kultury szympansów i mogliśmy pokazać, że pozostaje jeszcze wiele do odkrycia.
Głębsze analizy filmów i innych danych zebranych z PanAf są obecnie w toku. – Polowanie na termity oraz inne zachowania kulturowe dzikich szympansów mogą być zaobserwowane z pierwszej ręki dzięki zapisaniu się na naszej naukowej platformie obywatelskiej Chimp&See – mówi współautorka Mimi Arandjelovic – W Chimp&See obywatele-naukowcy mogą oglądać ponad milion klipów wideo, które PanAf nagrało w całej Afryce dokumentujących szympansy, słonie, bawoły, lamparty oraz wiele innych gatunków.
Źródło: Chimpanzee ethnography reveals unexpected cultural diversity (Nature Human Behaviour), Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology