Blizny i siniaki można zobaczyć, ale rany po przemocy psychicznej mogą długo się goić. Chociaż dziecko doświadczające psychicznego znęcania się nie trafi do szpitala ze złamaną kością czy wstrząsem, z pewnością odczuje jego efekty.
Według raportu “Child Maltreatment 2017” przygotowanego przez amerykańską Administration on Children, Youth and Families, 2,3% dzieci doświadczyło w 2017 roku psychicznego lub emocjonalnego znęcania się. Ta liczba nie oddaje prawdziwej skali problemu, ponieważ przemoc psychiczna jest często trudniejsza do wykrycia niż inne rodzaje znęcania się nad dziećmi.
Jak zidentyfikować dziecko maltretowane emocjonalnie
Psychiczne znęcanie się może być trudne do rozpoznania, ponieważ często odbywa się w granicach domu. Jednakże zachowanie się dziecka może wskazywać na problemy w miejscu zamieszkania. Sygnałem mogą być zachowania niedopasowane do wieku dziecka – kiedy jest ono zbyt dziecinne lub zbyt dojrzałe. Innym aspektem mogą być drastyczne zmiany w zachowaniu. Jeśli dziecko, które wcześniej było nieco zdystansowane i nie szukało uwagi, może nagle lgnąć do dorosłych, którzy nie stosują przemocy albo natrętnie starać się o ich uwagę.
Oto parę potencjalnych znaków ostrzegawczych przemocy psychicznej:
- Desperackie staranie się o uwagę innych dorosłych
- Gorsze wyniki w nauce
- Regresja w rozwoju (jak moczenie łóżka przy wcześniejszym opanowaniu kontroli pęcherza)
- Częste narzekania na bóle głowy, bóle żołądka czy inne problemy zdrowotne bez znanej przyczyny
- Utrata zainteresowań aktywnością społeczną lub innych zainteresowań
- Opóźniony rozwój emocjonalny
- Depresja
- Próby unikania pewnych sytuacji, takich jak wychodzenie
- Chęć samookaleczania bądź celowego ranienia innych osób
- Lęk
- Niska samoooena
Choć może się wydawać, że dziecko doświadczające znęcania się w każdej formie nie będzie czuło przywiązania do rodzica, nie zawsze tak jest. Dziecko może być lojalne wobec rodzica (albo znęcającego się opiekuna), ponieważ boi się tego co może się stać, jeśli ujawni się znęcanie nad nim.
Dziecko doświadczające przemocy psychicznej może również myśleć, że bycie wyzywanym, poniżanym lub odtrącanym jest przypisane normalnemu życiu, które każde inne dziecko doświadcza za zamkniętymi drzwiami. Może to być jeden z powodów, dlaczego decyduje się nie mówić nikomu o tym, czego doświadcza.
Oznaki sprawcy przemocy psychicznej
Można również dostrzec pewne sygnały u oprawcy, takie jak publiczne lekceważenie dziecka, otwarte przyznawanie niechęci lub nienawiści do dziecka, stosowanie kar, pokazywanie nierealistycznych oczekiwań i bycie niewzruszonym emocjonalnie wobec dziecka. Osoby gnębiące dzieci psychicznie mogą też mieć historię związaną z nadużywaniem substancji odurzających.
Nie jest to jednak jedyny wzorzec osoby znęcającej się psychicznie nad dzieckiem. Zdarzają się domy, które z zewnętrznego oglądu wydają się “normalne”, jednak nierealne oczekiwania, projekcja swoich frustracji życiowych na dziecko, ogólny brak tolerancji prowadzą do dramatycznych przeżyć.
Nie można również zawsze zakładać, że sprawcą przemocy psychicznej jest głównie rodzic czy opiekun. Chociaż są oni najbardziej prawdopodobnymi sprawcami, to jeśli podejrzewasz, że dziecku dzieje się emocjonalna czy jakakolwiek inne krzywda, pamiętaj, że sprawcą może być każdy autorytet – jak np. nauczyciel.
Przykłady przemocy emocjonalnej
Emocjonalne znęcanie się nad dziećmi na kilka form. Może polegać na obrażaniu lub umniejszaniu słów albo czynów dziecka, a może to być całkowita obojętność, która skutkuje deprywacją emocjonalną. Czasami przemoc psychiczna występuje w połączeniu z wykorzystywaniem fizycznym, seksualnym lub zaniedbaniem i porzuceniem.
Podczas gdy przemoc emocjonalna często objawia się słowami, to zachowanie opiekunów może również odgrywać znaczącą rolę. Deprywacja emocjonalna występuje, kiedy rodzic lub opiekun nie okazują dziecku miłości, ani nie sprawiają, że czuje się potrzebne, bezpieczne oraz szanowane. Często powstrzymują się wówczas od okazania uczuć czy przytulenia lub innej formy dobrego dotyku, które są ważnymi elementami odpowiedniego rozwoju emocjonalnego dziecka.
Przemoc emocjonalna może pochodzić od praktycznie każdego dorosłego.
Poniżej znajduje się kilka możliwych przykładów takiej formy przemocy.
- Ojciec ma problem z piciem. Upija się co noc, krzyczy i grozi domownikom
- Matka spędza swój czas przy komputerze i nie zwraca uwagi na swoje małe dziecko
- Macocha mówi, że chciałaby, żeby dzieci nie istniały
- Nauczyciel naśmiewa się z dziecka, ponieważ ma trudności z czytaniem
- Dziecko jest narażone na przemoc fizyczną w domu ze strony obojga rodziców
- Opiekunka do dziecka ciągle krzyczy na dzieci
- Po rozwodzie jedno z rodziców prosi, aby dzieci kłamały w sądzie na temat drugiego, aby mógł uzyskać nad nimi opiekę
Konsekwencje przemocy emocjonalnej i deprywacji
Podobnie jak w przypadku przemocy fizycznej, konsekwencje przemocy emocjonalnej lub deprywacji emocjonalnej są poważne i często mogą trwać przez całe dorosłe życie. Dziecko najczęściej interpretuje przemoc emocjonalną w taki sposób, że jest niekochane, niechciane lub odpowiedzialne (winne) za to, że jest obiektem przemocy.
Potencjalne skutki obejmują m.in.:
- Trudności w utrzymaniu zdrowych relacji – przemoc emocjonalna może wpływać na zdolność dziecka do tworzenia zdrowych więzi z dorosłymi. Trudności związane z przywiązaniem w okresie dzieciństwa mogą rzutować na niepewność i trudności w przywiązaniu w dorosłym życiu. Może to prowadzić do zwiększenia się ryzyka toksycznych i złych relacji nie tylko z rówieśnikami, ale problemów z intymnością, brakiem umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz agresji w relacjach międzyludzkich.
- Zwiększone ryzyko wystąpienia problemów m.in. ze zdrowiem psychicznym. Młodzież, która doświadczyła przemocy emocjonalnej, jest bardziej narażona na co najmniej jedną chorobę psychiczną, takie jak depresja, lęki lub inne zaburzenia psychiczne, które mogą trać w dorosłym życiu. Osoby, które w przeszłości doświadczyły przemocy emocjonalnej, są również bardziej skłonne do prób samobójczych.
- Zwiększone problemy społeczne. Przemoc emocjonalna jest też połączona z agresją, a także przestępczością u nastolatków.
- Większe ryzyko powtórzenia kręgu znęcania się. Bez odpowiedniej interwencji, dzieci, które były wykorzystywane emocjonalnie (i nie tylko emocjonalnie), są bardziej narażone na traktowanie w podobny sposób własnych dzieci.
Nie każdy jednak, kto ma za sobą historię nadużyć emocjonalnych doświadcza blizn przez całe życie. Jednakże czas trwania przemocy i wiek, kiedy się ona dzieje, odgrywają pewną rolę. Chłopcy, którzy doświadczają znęcania się przed 12 rokiem życia są bardziej podatni na problemy z zachowaniem. Bardziej jest prawdopodobne, że zostaną aresztowani lub wykażą poważne działania natury przestępczej, jeśli właśnie znęcanie się (w tym i przemoc psychiczna) rozpocznie się w młodszym wieku.
Pozytywny związek z osobą dorosłą może być jednak czynnikiem ochronnym. Jeśli rodzic, dziadek, babcia lub inne osoby jak nauczyciel, trener są kochający i opiekuńczy, to mogą złagodzić niektóre negatywne skutki przemocy emocjonalnej.
Nadużycia emocjonalne obciążają również całe społeczeństwo. Stanowi ono obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej oraz społecznej; jest też kosztowne ze względu na zwiększone niepowodzenia w edukacji, przestępczość czy zapotrzebowanie na usługi w zakresie zdrowia psychicznego.
Leczenie nadużyć emocjonalnych
Jeśli dziecko jest wykorzystywane emocjonalnie, pierwszym działaniem jest zapewnienie mu bezpieczeństwa. Następnie można zacząć odpowiednie leczenie.
W wielu przypadkach sprawca również może wymagać leczenia, zwłaszcza jeśli jest rodzicem. Leczenie może obejmować terapię indywidualną, zajęcia z rodzicielstwa lub inne formy uświadomienia osoby dokonującej przemocy.
Ofiary znęcania się nad emocjami mogą skorzystać z terapii rozmową ze specjalistą ds. zdrowia psychicznego. Oprócz nauczenia się, jak w sobie przetworzyć doświadczoną przemoc, dodatkowo dzieci mogą nauczyć się nowych umiejętności, takich jak zdrowe sposoby radzenia sobie z emocjami oraz innych umiejętności społecznych, które będą pomagać lepiej rozwiązywać konflikty społeczne. Dlatego, jak podkreślamy w całej naszej kampanii, kiedy już mamy ten bagaż przemocowy, warto zgłosić się do specjalisty.
* * *
Jeśli podejrzewasz, że dziecko które znasz jest wykorzystywane emocjonalnie – zgłoś to do odpowiednich służb ochrony dziecka, najlepiej najbliższego komisariatu policji. Ocena sytuacji przez specjalistów może pomóc dziecku, jeśli faktycznie jest ono maltretowane.
Jeśli obawiasz się, że twoje dziecko jest emocjonalnie wykorzystywane przez kogoś innego – na przykład nauczyciela, katechetę, trenera – ważne, abyś interweniował. Należy podjąć zdecydowane kroki w celu zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i w razie potrzeby zwrócić się o fachową pomoc.
Jeśli zdarzyło się tak, że sam byłeś osobą, która znęcała się psychicznie nad swoim dzieckiem, ważne jest abyś się otrząsnął, zrozumiał swoje błędy i zgłosił się po pomoc – zarówno dla ciebie, jak i twojego dziecka. Najlepszą drogą jest poszukanie porady u specjalisty zdrowia psychicznego lub w poradni rodzinnej.
Jeśli to twój partner emocjonalnie nadużywa twojego dziecka, jest tak samo ważne, aby szukać pomocy. Jeśli twój partner nie jest zainteresowany pomocą i zmianą zachowania, uzyskaj pomoc dla siebie i swojego dziecka, jak bezpiecznie wyjść z toksycznego związku. Jeśli pozostawisz sytuację bez interwencji, to być może skazujesz swoje dziecko na dożywotnie konsekwencje wynikające z doświadczania przemocy psychicznej.
Źródło: VerywellFamily.com
PS. Podziękowania dla Kazimierza Przybysza za pomoc w tłumaczeniu tego materiału.