Hałas jest drugim największym zanieczyszczeniem naszego środowiska po zanieczyszczeniu powietrza. Dotyka zarówno mieszkańców miast, jak i wsi. Coraz więcej badań wskazuje na jego negatywny wpływ na zdrowie, w tym na rozwój chorób metabolicznych takich jak cukrzyca typu 2.
Hałas transportowy, generowany przez ruch drogowy, kolejowy i lotniczy, jest istotnym problemem środowiskowym, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich.
W Europie miliony ludzi narażonych jest na poziomy hałasu przekraczające progi uznawane za bezpieczne dla zdrowia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) bezpieczne poziomy hałasu to poniżej 53 dB dla hałasu drogowego i poniżej 54 dB dla hałasu kolejowego. WHO zaleca także, aby poziom hałasu nie przekraczał 65 dB w ciągu dnia i 55 dB w nocy.
Dane Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) pokazują, że około 20% populacji Unii Europejskiej żyje na obszarach, gdzie hałas przekracza te bezpieczne progi. Raport EEA z 2020 roku szacuje, że ponad 113 milionów Europejczyków jest narażonych na długotrwały hałas transportowy o poziomie powyżej 55 dB.
W ostatnich dekadach pojawiło się coraz więcej dowodów wskazujących, że długotrwała ekspozycja na hałas może mieć znacznie szersze konsekwencje zdrowotne, w tym zwiększać ryzyko chorób układu krążenia, zaburzeń snu i problemów metabolicznych, o których dzisiaj będziemy mówić.
Cukrzyca typu 2 to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z insulinooporności, a także zaburzonego wydzielania insuliny. Stanowi ona poważny i narastający problem zdrowotny na całym świecie.
Mechanizmy łączące ekspozycję na hałas z rozwojem cukrzycy typu 2
Istnieje kilka potencjalnych mechanizmów, poprzez które długotrwała ekspozycja na hałas może przyczyniać się do rozwoju cukrzycy typu 2. Jednym z takich szlaków do rozwoju chorób metabolicznych spowodowanych hałasem jest wyzwalanie i utrzymywanie organizmu w przewlekłej reakcji stresowej.
Taka przewlekła ekspozycja na hałas może prowadzić do stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego w organizmie. Może to przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i dysfunkcji komórek beta trzustki.
Stres oksydacyjny to stan zaburzenia równowagi między produkcją wolnych rodników a zdolnością organizmu do ich neutralizacji, co może prowadzić do uszkodzenia komórek i tkanek. Zwiększona produkcja wolnych rodników i cytokin prozapalnych może przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i dysfunkcji komórek beta trzustki. Dodatkowo, stan zapalny i stres oksydacyjny mogą sprzyjać rozwojowi otyłości, która jest silnie związana z ryzykiem cukrzycy typu 2.
Narażenie na hałas, zwłaszcza w porze nocnej, może prowadzić do aktywacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) oraz układu współczulnego. W rezultacie dochodzi do zwiększonego uwalniania hormonów stresu, takich jak kortyzol i katecholaminy. Przewlekle podwyższony poziom tych hormonów także może prowadzić do insulinooporności i zaburzeń metabolizmu glukozy.
Innym ważnym mechanizmem są zaburzenia snu wywołane hałasem. Niedobór snu i jego niska jakość mają nie tylko wpływ na nasze ogólne zmęczenie i trudności w odpoczywaniu, ale także mogą negatywnie wpływać na regulację glukozy, prowadząc do zmniejszonej wrażliwości na insulinę.
Ekspozycja na hałas może również pośrednio wpływać na rozwój cukrzycy typu 2 poprzez niekorzystne zmiany w stylu życia. Osoby narażone na wysoki poziom hałasu mogą być bardziej skłonne do niezdrowych nawyków, takich jak ciężka dla organizmu dieta, brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu czy nadmierne spożycie alkoholu. Czynniki te są znanymi czynnikami ryzyka rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2.
Przegląd dotychczasowych badań
Związek między długotrwałą ekspozycją na hałas a ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 był przedmiotem kilku metaanaliz i przeglądów systematycznych, które potwierdzają istnienie słodkiego, ale jednak gorzkiego związku między hałasem a cukrzycą.
Metaanaliza Zonga i współpracowników, obejmująca 15 badań z łączną liczbą 444 460 dorosłych uczestników i 17 430 przypadków cukrzycy, wykazała 6% wzrost ryzyka cukrzycy typu 2 na każde 5 dB zwiększenia ekspozycji na hałas, niezależnie od jego źródła. Najsilniejsze zależności zaobserwowano dla hałasu lotniczego i drogowego.
Kolejna metaanaliza, przeprowadzona przez Dzhambova, skupiła się na ryzyku cukrzycy typu 2 związanym z długotrwałą ekspozycją na hałas w środowisku mieszkalnym i zawodowym. Osoby narażone na poziom hałasu w środowisku mieszkalnym przekraczający 60 dB miały o 22% wyższe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w porównaniu do osób narażonych niższe natężenie hałasu.
Kilka dużych badań kohortowych dostarczyło istotnych dowodów na związek między hałasem transportowym a ryzykiem cukrzycy typu 2. Duńskie badanie kohortowe obejmujące 57 053 uczestników wykazało, że długotrwała ekspozycja na hałas drogowy i kolejowy była związana ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy typu 2. Kolejne duże badania kohortowe przeprowadzone w Toronto i Kanadzie również wykazały istotny związek między hałasem drogowym w miejscu zamieszkania a zwiększonym ryzykiem cukrzycy.
Badanie przekrojowe przeprowadzone w Tajwanie, z udziałem ponad 10 tysięcy uczestników, dostarczyło natomiast dowodów na związek między jednocześnie ekspozycją na pył PM2,5 i hałas a ryzykiem zespołu metabolicznego i jego składowych.
Jak widać badania prowadzone na ten temat w różnych częściach świata, dochodzą do jednych związków – istnieje relacja pomiędzy ekspozycją na hałas, a rozwojem cukrzycy typu 2. Teraz przyjrzyjmy się bliżej jednemu z tych badań.
Badanie kohortowe z Danii
Duże badanie kohortowe przeprowadzone w Danii dostarczyło istotnych dowodów na związek między długotrwałą ekspozycją na hałas transportowy a zwiększonym ryzykiem cukrzycy typu 2. Badanie – jak pisaliśmy wyżej – objęło 57 053 uczestników i wykorzystało szczegółowe dane dotyczące poziomu hałasu drogowego i kolejowego w miejscu zamieszkania osób biorących udział w badaniu.
Naukowcy obliczyli poziom ekspozycji na hałas dla każdego uczestnika, biorąc pod uwagę zarówno hałas drogowy, jak i kolejowy. Następnie prześledzili występowanie nowych przypadków cukrzycy typu 2 w badanej populacji przez okres 5 lat.
Po uwzględnieniu innych czynników ryzyka, takich jak wiek, płeć, wskaźnik masy ciała (BMI), palenie tytoniu, wyniki pokazały, że ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 zwiększało się o 8% na każde 10 dB wzrostu poziomu hałasu drogowego oraz o 6% na każde 10 dB wzrostu poziomu hałasu kolejowego. Czyli czym głośniej, tym ryzyko się zwiększa.
Co ciekawe, badacze zaobserwowali, że związek między hałasem a cukrzycą był silniejszy wśród uczestników, którzy mieszkali w tym samym miejscu przez co najmniej 10 lat. Sugeruje to, że długotrwała ekspozycja na hałas może mieć szczególnie szkodliwy wpływ na nasz metabolizm.
Mocną stroną tego badania był duży rozmiar próby oraz precyzyjne oszacowanie ekspozycji na hałas w oparciu o obiektywne dane z rejestrów hałasu dostępnych w Danii. Ponadto, prospektywny charakter badania (czyli możliwość obserwacji uczestników w czasie) pozwolił na potwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego między narażeniem na hałas a rozwojem cukrzycy typu 2.
Badania dotyczące Polski
Mimo braku bezpośrednich badań oceniających wpływ hałasu na ryzyko cukrzycy typu 2 w polskiej populacji, można znaleźć pojedyncze prace dotyczące związku hałasu z innymi problemami metabolicznymi i sercowo-naczyniowymi.
Przeprowadzone w Krakowie badanie przekrojowe wykazało związek między narażeniem na hałas drogowy w miejscu zamieszkania a podwyższonym ciśnieniem krwi u osób dorosłych.
W rozprawie doktorskiej mgr. inż. Józefa Kotusa “Ocena wpływu zagrożeń hałasowych na częstość występowania chorób słuchu z zastosowaniem środków teleinformatycznych” czytamy o przeprowadzonych badaniach ankietowych wśród pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy objętych hałasem. Wyniki wykazały, że u ponad 67% badanych stwierdzono podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, a ponad 54% uskarżało się na szumy uszne. Ponadto zaobserwowano, że wraz ze wzrostem poziomu ekspozycji na hałas oraz stażu pracy w narażeniu na hałas, zwiększała się częstość występowania nadciśnienia tętniczego i objawów związanych z układem słuchowym.
Chociaż te badania nie odnoszą się bezpośrednio do cukrzycy typu 2, to podwyższone ciśnienie krwi i nadciśnienie tętnicze są istotnymi czynnikami ryzyka rozwoju tej choroby. Chociaż warunki środowisko i społeczno-demograficznye są istotne, to ogólnie hałas działa na organizm każdego człowieka tak samo, niezależnie od narodowości. Możemy śmiało założyć, że długotrwałe narażenie na hałas może przyczyniać się do zwiększonego ryzyka cukrzycy również w naszym kraju.
Tym bardziej, że cukrzyca typu 2 stanowi narastający problem zdrowotny w Polsce. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, liczba osób chorych na cukrzycę w Polsce wzrosła z 1,47 mln w 2013 roku do 2,24 mln w 2018 roku, co oznacza wzrost o ponad 50% w ciągu zaledwie 5 lat. Szacuje się, że rzeczywista liczba chorych może być jeszcze wyższa, ze względu na znaczny odsetek osób z nierozpoznaną cukrzycą.
* * *
Metaanalizy, przeglądy systematyczne oraz duże badania kohortowe, w tym szczegółowo omówione badanie z Danii, dostarczają spójnych dowodów na to, że narażenie na hałas drogowy, kolejowy i lotniczy może przyczyniać się do zaburzeń metabolicznych prowadzących do cukrzycy.
Chociaż dokładne mechanizmy leżące u podstaw tej zależności nie są jeszcze w pełni poznane, proponowane ścieżki obejmują uwzględnienie indukcji przewlekłej reakcji stresowej, zaburzenia snu oraz niekorzystny wpływ hałasu na styl życia. Hałas może również działać synergistycznie z innymi czynnikami środowiskowymi, takimi jak zanieczyszczenie powietrza, potęgując ryzyko metaboliczne.