Współpraca jest kluczowa dla współistnienia ludzkiego. Jednostki mają różne motywacje i powody, aby współpracować, co prowadzi do dylematów społecznych, takich jak znany dylemat więźnia.
Naukowcy z grupy Chatterjee w Instytucie Nauki i Technologii Austrii (ISTA) przedstawiają nową zasadę matematyczną, która pomaga zrozumieć współpracę osób o różnych cechach. Wyniki, opublikowane w PNAS, mogą być stosowane w ekonomii lub badaniach behawioralnych.
Grupa sąsiadów dzieli się drogą dojazdową. Po intensywnej burzy śnieżnej, cała droga jest pokryta śniegiem, wymagając oczyszczenia dla codziennych aktywności. Sąsiedzi muszą współpracować. Jeśli wszyscy założą kurtki puchowe, wezmą łopaty śnieżne i zaczną kopać, droga będzie wolna w bardzo krótkim czasie. Jeśli tylko jeden lub kilku z nich podejmie inicjatywę, zadanie staje się bardziej czasochłonne i wymagające fizycznie. Zakładając, że nikt nie zrobi tego, droga pozostanie pokryta śniegiem. Jak sąsiedzi mogą pokonać ten dylemat i współpracować w swoich wspólnych interesach?
Naukowcy w grupie Chatterjee w ISTA zajmują się współpracą w takich dylematach społecznych na co dzień. Używają teorii gier, aby położyć matematyczną podstawę dla podejmowania decyzji w różnych dylematach społecznych. Najnowsze publikacje grupy badają interakcje między różnymi typami osób w grze publicznych dóbr. Ich nowy model, opublikowany w PNAS, eksploruje, jak zasoby powinny być alokowane dla najlepszego ogólnego dobrobytu i jak współpraca może być utrzymana.
Gra publicznych dóbr
Od dziesięcioleci gra w publiczne dobra była udaną metodą modelowania dylematów społecznych. W tej grze uczestnicy decydują, ile z ich własnych zasobów chcą przeznaczyć dla dobra całej grupy. Większość istniejących badań rozważała intencje homogeniczne, zakładając, że osoby biorące udział w grze, nie różnią się w swoich motywacjach i innych cechach. – W prawdziwym świecie, to nie zawsze jest w ten sposób – mówi Krishnendu Chatterjee.
Aby to uwzględnić Valentin Hübner, doktorant, Christian Hilbe i Maria Kleshina, oboje byli członkowie grupy Chatterjee, zaczęli modelować ustawienia z różnorodnymi jednostkami. Ostatnia analiza dylematów społecznych wśród różnych osób i motywacji, opublikowana w 2019 roku, stanowiła podstawę ich pracy, która teraz prezentuje bardziej ogólny model, nawet pozwalający na interakcję wielu graczy.
– Dobro publiczne w naszej grze może być czymkolwiek, takim jak ochrona środowiska lub walka z zmianą klimatu, do której każdy gracz może się przyczynić – wyjaśnia Hübner. Gracze mają różne poziomy umiejętności. W grach publicznych dóbr, umiejętności zwykle odnoszą się do produktywności. – To zdolność do przyczynienia się do określonego zadania – kontynuuje Hübner. Zasoby (technicznie nazywane wkładem lub bogactwem), odnoszą się do rzeczy, które uczestnicy przeznaczają do wspólnego dobra.
W scenariuszu pokrytej śniegiem drogi dojazdowej, sąsiedzi różnią się znacznie w dostępnych zasobach i w swoich zdolnościach do ich wykorzystania. Rozwiązanie problemu wymaga od nich współpracy. Ale istotne jest jaką rolę odgrywa w tym dylemacie odgrywają nierówności miedzy nimi (w zasobach, produktywności i intencjach).
Dwa aspekty nierówności
Nowy model Hübnera dostarcza odpowiedzi na to pytanie. Intuicyjnie, proponuje, że aby utrzymać współpracę wśród różnorodnych jednostek, konieczna jest bardziej równa dystrybucja zasobów. Zaskakująco, jednak więcej równości nie prowadzi do maksymalnego dobrobytu ogólnego. Aby to osiągnąć, zasoby powinny być alokowane do bardziej umiejętnych osób, co prowadzi do nieco nierównej dystrybucji. – Efektywność korzysta na nierównym rozłożeniu wkładu, podczas gdy osiągnięcie solidności solidność zawsze opiera się na równym wkładzie – mówi Hübner. Po prostu, aby zrealizować zadanie, zasoby powinny być dystrybuowane prawie równomiernie. Jednak, jeśli efektywność jest celem, zasoby powinny być w rękach tych, którzy są bardziej skłonni do uczestnictwa – ale też tylko do pewnego stopnia.
Co jest ważniejsze – efektywność współpracy czy stabilność?
Dalsze symulacje prowadzone przez naukowców sugerują, że jednostki zazwyczaj balansują pomiędzy tymi dwoma aspektami. Czy to również jest przypadkiem w prawdziwym świecie, pozostaje do sprawdzenia. Liczne niuanse interpersonalne również przyczyniają się do tego jak wygląda dynamika danej grupy. Wliczają się w to takie aspekty jak m.in. otwartość, moralność czy kwestie etyczne.
Należy pamiętać, że model Hübnera skupia się wyłącznie na współpracy z matematycznego punktu widzenia. Jednakże, ze względu na jego ogólność, może być stosowany do każdego dylematu społecznego – takim jak działanie na rzecz powstrzymywania zmian klimatu. Testowanie modelu w świecie rzeczywistym i jego stosowanie w społeczeństwie brzmi bardzo interesująco. – Jestem pewny, że będą eksperymenty behawioralne korzystające z naszej pracy w przyszłości – mówi Chatterjee. Badanie to może również być przydatne w ekonomii, gdzie zasady tego modelu mogą pomóc w lepszym formowaniu systemów ekonomicznych i rekomendacji działań politycznych czy gospodarczych.
Dylemat więźnia – wyjaśnienie
Dylemat więźnia, o którym pisaliśmy na początku, to klasyczny przykład z teorii gier, który pokazuje konflikt między współpracą a egoizmem. Oto najważniejsze punkty:
- Dwóch podejrzanych jest przesłuchiwanych osobno przez policję. Mają do wyboru: zdradzić wspólnika (nie współpracować) lub zachować milczenie (współpracować).
- Jeśli obaj zdradzą, dostaną po 2 lata więzienia. Jeśli obaj będą milczeć, dostaną po roku. Ale jeśli jeden zdradzi, a drugi będzie milczał, to zdrajca wyjdzie na wolność, a milczący dostanie 3 lata.
- Z punktu widzenia własnego interesu, dla każdego z osobna najlepiej jest zdradzić, niezależnie od decyzji wspólnika. Prowadzi to do tzw. równowagi Nasha, w której obaj zdradzają i dostają po 2 lata więzienia.
- Jednak gdyby obaj współpracowali, dostaliby tylko po roku. Dylemat polega na tym, że indywidualny egoizm prowadzi do gorszego wyniku niż współpraca.
- Dylemat więźnia ma szerokie zastosowania w ekonomii, politologii, psychologii i biologii ewolucyjnej. Pokazuje napięcie między interesem własnym a dobrem grupy.
- Można go przełamać poprzez powtarzane interakcje, budowę zaufania i mechanizmy kar za zdradę. Wtedy współpraca okazuje się bardziej opłacalna.
Dylemat więźnia wyraźnie ukazuje, jak dążenie do własnej korzyści może prowadzić do niekorzystnych rezultatów dla wszystkich zaangażowanych stron. Jest to ważna lekcja o potrzebie współpracy dla wspólnego dobra.
Źródło: Efficiency and resilience of cooperation in asymmetric social dilemmas, PNAS 2024