Przyjęcie w zeszłym tygodniu nowej ustawy mającej na celu kontrolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Zimbabwe jest złowieszczym znakiem umacniania się u władzy skrajnej lewicowej partii Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe – Front Patriotyczny (ANZZ-FP). Jest to dodatkowo istotne, że tym roku z Zimbabwe będą wybory parlamentarne.
W następstwie upadku byłego prezydenta Zimbabwe Roberta Mugabe, obecny prezydent Emmerson Mnangagwa obiecał obywatelom nowe życie kraju. Jednak, jak widać w ciągu ostatnich pięciu lat, administracja ANZZ-FP nadal obiecuje bez pokrycia i decyduje się na utrzymanie władzy kosztem praw obywateli Zimbabwe.
W miarę zbliżania się wyborów można zaobserwować wysiłki administracji na rzecz konsolidacji władzy. W komisji wyborczej Zimbabwe zasiada wielu byłych wojskowych, którzy niezliczoną ilość razy nie pokazali swojej odrębności i obiektywizmu wobec poczynań państwa.
W czerwcu 2021 roku koordynator ANZZ-FP ds. rozwoju prowincji w Harare, Tafadzwa Muguti, wydał polecenie organizacjom pozarządowym, aby przedstawiły mu do zatwierdzenia swoje plany strategiczne i organizacyjne. Policja otrzymała polecenie aresztowania wszystkich członków organizacji pozarządowych, którzy odmówili, i zagroziła im trwałym zakazem działalności, jeśli się nie podporządkują. We wrześniu tego roku społeczeństwo obywatelskie Zimbabwe zaskarżyło ten nakaz do sądu najwyższego.
Dwa miesiące później rząd Zimbabwe opublikował w Government Gazette ustawę o zmianie ustawy o “prywatnych organizacjach wolontariackich”. Ustawa ta spotkała się z dużym odzewem ze strony społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ przedstawiono w niej sposoby, za pomocą których rząd zamierza kontrolować i uciszać wolność zrzeszania się, zgromadzeń i wypowiedzi organizacji pozarządowych oraz samych obywateli.
Społeczeństwo obywatelskie zakwestionowało tę ustawę, składając liczne oświadczenia pisemne i ustne.
W 2022 r. osoby, którym zależy na rozwoju odpowiedzialnego społeczeństwa, przekazały Komisji Prawnej Parlamentu oraz Komisji ds. Służby Publicznej Parlamentu dokument zatytułowany “Skonsolidowana analiza projektu ustawy o prywatnych organizacjach wolontariackich”. Społeczeństwo obywatelskie uczestniczyło również w spotkaniu konsultacyjnym z ministrem sprawiedliwości, podczas którego zgodził się on wprowadzić różne poprawki zgłoszone przez uczestniczące organizacje pozarządowe. Zostały one jednak później pominięte.
W 2022 roku ustawa o organizacjach pozarządowych przeszła przez serię konsultacji publicznych, podczas których stale spotykała się ze sprzeciwem. Podzielano obawy dotyczące chęci rządu do ingerowania w organizacje pozarządowe poprzez biurokratyczne i inwazyjne procesy. Projekt ustawy był postrzegany jako poważny atak na prawo do wolności stowarzyszeń, zgromadzeń i wyrażania opinii.
W trakcie tych publicznych przesłuchań donoszono o wielokrotnym zakłócaniu spokoju przez ubranych po cywilnemu wojskowych wobec tych, którzy sprzeciwiali się ustawie. W mieście Masvingo odnotowano co najmniej dwa incydenty, w których obrońcy praw człowieka i obywatele zostali słownie i fizycznie zaatakowani za wyrażanie swoich opinii przeciwko ustawie.
Nie trudno zrozumieć, że ustawa ma poważne konsekwencje dla działalności i zdolności organizacji pozarządowych do skutecznego wypełniania ich misji. Ucisza i tłumi wszelkie próby ochrony praw obywateli Zimbabwe, co uniemożliwi organizacjom również pełne uczestnictwo w polityce i konsultacjach społecznych w tym kraju.
Projekt ustawy ma na celu stałe monitorowanie i ocenianie organizacji pod kątem podejrzeń o pranie pieniędzy i terroryzm, co jest w sumie taktyką zwykle stosowaną w celu stłumienia finansowania zagranicznego lub jakiegokolwiek lobbingu opozycyjnego prowadzonego przez organizacje. Podpieranie się wojną z terroryzmem przechodzi w zasadzie w każdym z krajów.
Ponadto ustawa nadaje ministrowi szeroki zakres swobody w zakresie tego, co uznaje za “terroryzm”, a także możliwość wymiany kierownictwa organizacji pozarządowych lub ogólnej ingerencji w ich wewnętrzne funkcjonowanie.
Podobnie jak w przypadku innych projektów ustaw skierowanych przeciwko organizacjom pozarządowym, również i ta może spowodować wymóg ponownej rejestracji organizacji w przypadku wprowadzenia w nich “istotnych zmian”. Sytuacja ta dotyczyłaby każdego NGO – niezależnie od jego wielkości. Daje to rządowi większe możliwości odmowy rejestracji organizacjom praw człowieka, które uzna za opozycyjne wobec siebie i uznanie ich jako “konglomeraty terrorystyczne”, a co za tym idzie – kryminalizowania ich działań i karania członków organizacji.
To nie jedyne kontrowersyjne i niepokojące zapisy w ustawie. Rząd nadaje sobie również w niej prawo do wyrejestrowania każdej organizacji pozarządowej, która zostanie uznana za wspierającą partie polityczne w nadchodzących wyborach. Innymi słowy jest to narzędzie do bezwzględnego zamykania oficjalnego działania niewygodnych obrońców praw człowieka oraz innych spraw, które nie są spójne z wizją kraju rządzonego przez ANZZ-FP.
Ustawa została przedstawiona Senatowi Zimbabwe 31 stycznia 2023 roku i przeszła 3 czytania przy sprzeciwie tylko jednego ministra. Teraz została skierowana do prezydenta do podpisu, co w zasadzie pieczętuje koniec swobodnych działań organizacji pozarządowych w Zimbabwe.
Ustawa Private Voluntary Organisations (PVO) Act (2023) będzie więc narzędziem do dalszego łamania praw człowieka i w jeszcze większym stopniu będzie utrudniać podejmowanie prób utrzymania i ochrony praw obywateli Zimbabwe. Państwo represyjne umocni się jeszcze bardziej, wzmacniając dyktatorski charakter rządu, i jeszcze bardziej uniemożliwi obywatelom Zimbabwe korzystanie z ich praw do pełnego uczestnictwa we własnym społeczeństwie.
Zimbabwe wydaje się bardzo odległym rejonem, a ilości drastycznego łamania człowieka w Afryce nie są szokiem i zdziwieniem dla większości polskich obywateli. Jednakże przyglądanie się działaniom skrajnych organizacji politycznych, w jaki sposób chcą pacyfikować działalność organizacji pozarządowych oraz społeczeństwa obywatelskiego, powinna wzmacniać naszą czujność i zdecydowanie przy kolejnych zamachach na swobodę działań NGO w Polsce – niezależnie od tego jaka opcja polityczna rządzi w danym czasie.